Tasdiqlayman” О’quv ishlari prorektori

Газнинг критик ва келтирилгани параметрлари
Молекулалари заряди мунтазам носимметрик таксимланганлиги билан тавсифланадиган моддалар (мусбат ва манфий зарядли моддалар) учун молекулалараро ўзаро таъсир имконияти баъзи бир қўшимча параметрлар билан тавсифланади. Қудуқ махсулотида бўлган сувни, қудуқда киритиладиган метанолни, тузли кислотани мусбат ва манфий зарядлари бўлган бирикмаларга киритиш мумкин. Водород сульфид сует мусбат ва манфий зарядли модда ҳисобланади. Табиий газнинг барча углеводородли компонентлари, шунингдек, азот ва карбонат ангидрид гази мусбат ҳамда манфий зарядга эга бўлмаган бирикма ҳисобланади. Доимий микдори баён қилинган, қатъий назарий асосга кўрилган тавсифий параметрлар билан бевосита боғлиқ бўлган хаққий газлар холатининг умумлашган тенгламаси ҳисоб-китобнинг катталиги, кўпинча зарур маълумотларнинг бўлмаслиги билан фойдаланиш учун мураккабдир. Шу боисдан хақиқий газларнинг холатини ва уларнинг хусусиятларини ҳисоб-китоб қилишда, одатда ёки бевосита, ёки эмпирик формулалар ёки тенгламалар тузишда фойдаланиладиган тажриба маълумотларига асосланилади.
Мухандислик ҳисоб-китобларида кўпинча Менделеев—Клапейроннинг умумлашган тенгламасидан фойдаланиб, унга қақиқий газларнинг идеал газлардан оғишини ҳисобга олувчи ва газнинг ўта сиқилувчанлик коэффициенти деб номланувчи коэффициент киритилади:

Газ зичлигини солиштирма ҳажм билан алмаштириб, шу тенгламани кўпроқ оммалашган кўринишда ёзамиз:
Р = pzRT,
бунда: z -газнинг ўта сиқилувчанлигининг ўлчамсиз коэффициент; R — газ доимийлиги, м/⁰С.
Критик ҳолат деб моддаларнинг шундай ҳолатига айтиладики, бунда моддалар ва унинг тўйинтирган бyғ зичлиги бир-бирига тенг бўлади. Бу ҳолатга мувофиқ келадиган параметрлар критик параметрлар деб аталади Углеводород ва ноуглеводород компонентлар аралашмасидан иборат бўлган табиий газ учун критик параметрлар газ таркиби бўйича псевдо (сохта) критик параметрлар сифатида аниқланади.
Табиий газ таркибида юқори температурада кайновчи углеводород фракциялар ва ноуглеводород компонентлар миқдори 10 ҳажмий % дан кам бўлса, псевдокритик параметрлар қуйидаги формула бўйича аниқланади:

бунда: Р_п.кр - газнинг псевдокритик босими, кгс/см²; Т_п.кр-псевдокритик температура, К; р_крi Т_крi —i компонентнинг моc равишда II.1-жадвал бўйича аниқланадиган критик босим ва температураси; ^Х_i -iкомпонентнинг моль (ҳажмий) таркиби.