Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor X. Sh. Kadirov ” ” 2022-yil boshlang’ich ta’limfakulteti “Jismoniy tarbiya va sport”kafedrasi

Strategik qaror - bu korxonaning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan maqsad va missiyalarning shakllanishi.
Bozor iktisodiyotiga o‘tish sharoitida bu qarorlar korxonaning faoliyatidagi yangicha yondashuvlar, keskin burilishlarni silliq o‘tishini ta’minlaydi. Strategik qarorlar korxona, xudud, soha darajasida qarorlar jamiyatdagi yangi manbaalar hisobiga butun iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni echishga yordam beradi.
Operativ qarorlar bu mohiyati buyicha xo‘jalik boshqaruv qarorlaridir. Ular boshqkariladigan ob’ektni uzluksiz ishlash jarayonini qo‘llab-kuvvatlashi uchun joriy shaxsiy muammolar buyicha qabul qilinadi. YA’ni, uning murakkab mexanizmini struktura va o‘zaro aloqalarni o‘zgartirmasdan ushlab turishdir. Bu qarorlarni rahbar maxsus tayyorgarliksiz etarlicha tez qabul qiladi. Bunday qarorlarga hodimlarni ishga olish va bo‘shatish, ularning ish xaqlarini o‘zgarishi, korxonani ishga tayyorlash hakidagi va shu kabi xujjatlarni kiritish mumkin.
Harakat doirasi buyicha boshqaruv qarorlarini iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, texnik va texnologik qarorlarga bo‘lish mumkin.
SHuningdek, boshqaruv qarorlari boshqaruv darajasi buyicha ham quyidagi boskichda bulinadi: usta, uchastka boshlig‘i,ssex boshlig‘i, ishlab chiqarish boshlig‘i, korxona va birlashuv rahbari, vazir.
Qarorlar ta’sir qilish yunalishi buyicha tashki va ichki bo‘ladi. Tashki qarorlar boshka darajaga qaratiladi, ichki qarorlar esa aloxida bulimlar yoki qaratiladi, ichki qarorlar esa aloxida bulimlar yoki korxonani kamrab oladi.
Boshqaruv qarorlari funksional mazmuni buyicha iqtisodiy, tashkiliy, koordinatsion, rag‘batlantiruvchi, boshqaruvchi va nazorat qarorlarga bulinadi.
Qayta ishlashni tashkillashtirish buyicha shaxsiy, hamkasbiy va malakaviylarga bulinadi. SHaxsiy qarorlar rahbarning jamoadagi kelishuvisiz va muxokamasiz yoki aloxida shaxslar tomonidan ishlab chiqariladi. Kupincha bular korxona tarakkiyoti yulidagi prinsipialь muammolarga daxli bulmagan operativ qarorlardir. Hamkasb qarorlari asosan moddiy tayyorgarlik talab kiladigan, bir gurux mutaxassislar va rahbarlar tomonidan ishlab chiqariladigan va qabul qilinadigan qarorlardir. Ular xar tomonlama mazmunga egadirlar. Jamoa qarorlari mansab yoki hodimlardan kat’iy nazar bugun ishtirokchilar tomonidan umumiy majlisda ishlab chiqariladi. Bunday qarorlar ishlab chiqarishning baholi savollarini ko‘rib chiqishda qabul qilinadi.
Mehnat turi buyicha qarorlar standart va nostandart qarorlarga bo‘linadi. Standart, ba’zan dasturiy qarorlar - bu qarorlarning o‘zini ishlab chikish va uni qabul qilish jarayonidagi qarorlardir. Dasturlash va uni qabul qilish jarayonidagi qarorlardir. Dasturlash mumkin bulgan qarorlar orasida shunday standart boskichga etdiki, ularni matematik model shaklida tasvirlash mumkin. YA’ni EXMning texnik ishiga axamiyatli kismni kiritish imkoniyati tugiladi. Nostandart qarorlar - bu eng murakkab, asosiy qarorlar. Hal kilinadigan muammoga ijodiy yondashish uchun kengligi bilan ajralib turadi. Ijodiy qarorlar xar doim jadallik va yangilikda namoyon buladi. Birok nostandartlikning xarakterini diqqat bilan tahlil qilish zarur. CHukur, keng tahlilda bu hollarni unchalik va yangi emasligini ko‘rish mumkin, agarda uni bir qator alohida muammolarga bo‘lib chiqsa.
SHu tariqa boshqaruv qarorlari inson faoliyatining xar qanday doirasida tashkiliy boshlanishi bo‘lib hisoblanadi. Uning asosida qonunlar tasdiklanadi. Material-texnik, moliyaviy va mexnat resurslari ishlatishni rejalashtirish, ijrochilar va rahbarlar ma’sliyati oshiriladi va maqsadga etishish yulida ularning o‘rni belgilanadi.
Bozor munosabatlari mezonida boshqaruv qarori menejmentning bosh omili hisoblanadi, qaysiki unda korxona, tarmok tarakkiyotining butun iqtisodiy va ijtimiy muammolari kesishadigan va bir joyda to‘planadi. Boshqaruv qarorlarining samarasiga bir kator omillar ta’sir kursatadi:

• 
  Rahbariyatning yoki guruxning shaxsiy sifatlari;
  
• 
  Qarorni ishlab chikishdagi sharoitning axborot ta’minoti;
  
• 
  Tashkiliy xarakter omillari (qarorni ishlab chikishda mutaxassislarni taklif qilish, usullar tizimi va qabul kilingan qarorni bajaruvchilarga etkazish shakli, nazorat tizimi va x.k.);
  
• 
  Texnik omillar (EXM texnik vositalaridan foydalanish va x.k.);
  
• 
  Qarorni ishlab chikish, qabul qilish va amalga oshirishdagi vaktinchalik omillar.
  

Bundan kelib chiqqan xolda boshqaruv qarorlariga asosiy talablar quyidagilardir:

1. 
   Qabul kilinadigan qarorning demokratligi;
   
2. 
   Ilmiy asoslash;
   
3. 
   Anik yunalganlik;
   
4. 
   Anik yunaltirilganlik;
   
5. 
   Vakt buyicha qisqalik va konkretlik;
   
6. 
   Qarorni bajarish operativligi.
   

Menejment amaliyotida boshqaruv qarorlarini ishlab chikish va amaliyotga qo‘llashning ko‘plab shakl va metodlari yigilgan. Savolllarning murakkabligi va mazmuniga karab, boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilishda, iqtisodiy tahlil, eksport baholarni kabi usullardan foydalanishdan rahbar faoliyat harakatinnig ketma-ketligini umumiy sxemasi mavjud, uni bilish konkret qarorlini ko‘rib chiqishga yordam beradi. Qaror qabul qilishdan oldin rahbar quyidagilarni aniqlab olish shart.

1. 
   Harakat maksadi va unga erishish yullari.
   
2. 
   Muammoning muhim taraflarini;
   
3. 
   Kerakli moddiy, pulli va mexnat resurslarini;
   
4. 
   Bajaruvchilarning vazifalarini;
   
5. 
   Vzifa bajarilishini tashkil etish tartibini.
   

Jismoniy tarbiya va sport menejmentda qarorlarni qabul qilish o‘ziga hos, chunki har bir rahbar faoliyati, u qabul qilgan qarorlarda aks etadi. Boshqaruv qarorlari jamoa demokratiyasi va o‘zini boshqarish prinsipi asosida sport jamoalari va yakkakurashda ham qaror qabul qilish katnashuvida amalga oshadi. O‘zini boshqarish asosida ishlab chiqarish kuchlarining birlashtirishi va ular fikrlarni rivojiga olib keladi.
Sport tashkilotlari faoliyati bilan bog‘liq boshqaruv qarorlari bevosita rahbar tomonidan ishlab chikiladi, bu qarorlar tashkilot mezoni va konunchilikka zid kelmasligi kerak. Jamoa «majlisi» qabul kilinadigan qarorlarni ishlab chiqilishining barcha boskichlarida faol ishtirok etadi. Har bir murakab qarorlarni qabul qilish jarayoni o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

1. 
   Maksadni aniqlanishi, muammoni tushunish va kerakli axborotni yigish;
   
2. 
   Yigilgan axborotni klassifikatsiya qilish, tahlil qilish va baholash, ya’ni axborotni kayta ishlash;
   
3. 
   Qarorlarni turli variantlarini ishlab chikish;
   
4. 
   Variantlarni tahlil qilish, muxokama qilish va baxolash;
   
5. 
   Oxirgi va optimal variantni qabul qilish;
   
6. 
   Har bir qarorni kerakli shaklda xujjatlashtirish;
   
7. 
   Qarorlarni muxrlab kuyish;
   
8. 
   Qarorni bajaruvchiga kuyilishi;
   
9. 
   Qabul kilingan qarorlar bajarilishini tashkil qilish;
   
10. 
    Qarorni bajarilishini nazorati va xisobi.
    

Xar bir boskichni kurib chikamiz:

1. 
   Birinchi boskichda jamoadagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayoni tahlil qilish asosida amalga oshadi. Bu boskichda rahbar va jamoa orasidagi o‘zaro munosabatiga bog‘liq, rahbarni bu boskichda ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlash maksadida rahbar ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni echishga katta e’tibor berishi kerak;
   
2. 
   Ikkinchi boskichda yigilgan axborot klassifikatsiyalanadi, tahlil kilinadi va baxolanadi. Bu boskich murakkab jarayon bulbi malaka, bilim va tadbirkorlikni talab kiladi;
   
3. 
   Uchinchi bokichda axborotni yigish davom etib, uning xakikiy imkoniyatlari baxolanib, bir necha uzaro almashuvchan variantlar, ‘ni alьternativalar ishlab chikiladi. Alьternativ variantlar mas’ul shaxslar tomonidan ishlab chikilib bevosita rahbar nazorati ostida buladi.
   
4. 
   To‘rtinchi boskichda alьternativ qarorlarning tahlili va xar tomonlama muxokamasida qarorlar ishlab chikiiladi. Kanchalik alьternativ kup bulsa, shunchalik qarorni optimal variantini tayyorlash samarali buladi. Boshqaruv qarorlarning turli variantlarini tahlil va baxolash odatda ularning tahlili va xisobini EXMda takkoslash orkali kelad. Keyin dikkat bilan xar bir variantning baxosini kurib chikishadi, shuning asosida oxirgi va optimal variant tanlanadi. (5-boskich);
   

6-7-boskichlarda, shuningdek kam axamiyatli mazmunga ega bulgan, tanlangan qarorni anik tasvir beriladigan boskichdir. Bu jarayonda xujjatning ikki kismi kurib chikiladi.: analitik va konstruktiv. Analitik kismida muammoni kelib chikish sabablari, konsruktivlikda esa muammoni echish uchun vositalar va resurslar, asosiy yullar va uslublar kuriladi. Qaror ishbilarmon xususiyatiga ega bulishi kerak. Boshqaruv qarorlari amaliyotda umumiy so‘zlar bilan ko‘pincha ishlanadi (majbur qilmok, talab qilmok, ko‘rsatmok, nazarda tutmok va x.k.).