Asosiy vazifalardan biri imlo qoidalariga aniqlik kiritish va uni ilova tarzida
e‟lon qilishdan iborat. Imlo lug„atlarida ikki xil qayd etilayotgan arabcha so„zlar
kabi so„zlarning yozilish shaklini qat‟iylashtirish, unli bilan tugagan so„zlarga III
ayn va undosh bilan tugagan so„zlarga i (manbai, murabbiyi) و (u) bilan tugagan
adabiy tili” darsliklarining orfografiyaga oid qismlarida yozilishi muammo bo„lgan
so„zlarning to„g„ri ifodasini keltirish imlo qoidalarini o„zlashtirishga, savodxonlik
qilish, tilshunoslikka, adabiyotshunoslikka oid darslarda imlo lug„atlariga
muntazam ravishda murojaat qilish imlo qoidalari bilan bog„liq muammolarni
bartaraf etishga xizmat qiladi. O„zbek tili ta‟limida zamonaviy metodlardan
foydalanish, yangi pedtexnologiyalarni qo„llash asosida imlo qoidalariga qat‟iy
Diktant, bayon, insho, esse. Yozma ishning bu turlari fikrlash darajasini
oshirish bilan birga tilimiz sofligini ta‟minlashda ham ahamiyati beqiyos. Ta‟lim
Yetuk mutaxassis-kadrlar tayyorlash, ta‟lim sifatini oshirishda zamonning
ommalashtirish bilan bir qatorda milliy pedagogikaning davrga mos, ta‟lim
maqsadlariga muvofiq keluvchi tajribalaridan ham foydalanish lozim. Negaki,
milliy o„zlikni anglash, vatanparvarlik, o„z vatani bilan faxrlanish tuyg„usini
shakllantirish, boy milliy madaniy-tarixiy an‟analarga va xalqimizning intellektual
64
Milliy pedagogikadagi asosiy tamoyillardan biri yozma nutqni shakllantirish
masalasi edi. Jumladan, jadid pedagoglari yozma nutqning inson tafakkurini
o„stirishga xizmat qilishini yaxshi anglashgan. Shuning uchun maqolalari hamda
darsliklarida yozma nutq ko„nikmalarini shakllantirishga ahamiyat berishgan.
O„quvchilarga beriladigan matnlar, insholarning mazmuni, sodda-murakkabligiga
alohida e‟tibor qaratishganini ma‟rifatparvar Mahmudxo„ja Behbudiyning quyidagi
so„zlari ham isbotlab turibdi: “… mushkul iboratlik uzun insholar, albatta, bola
zehnini ochmay, balki fikrini(ng) yo„q bo„lishig„a sabab bo„lur. Biljumla mamoliki
islomiyaning maktablarindagi bolalar uchun yengil suratda insho tayyorlanubdurki,
ibtidoiyya, rushdiyya, e‟tidodiyya maktab talabalarini(ng) har birig„a muvofiq
suratda insho ta‟lim beriladur”.
Darhaqiqat, insho yozma nutqni, fikrni o„stirish, tafakkurni rivojlantirish
vositasi hisoblanadi. Inson qaysi kasb egasi bo„lmasin, yuksak tafakkur sohibi
bo„lsagina, yangilik yaratadi. Yozma nutq malakalarini shakllantirish, og„zaki
nutqni takomillashtirish faqat soha doirasidagi muammo emas, balki umumta‟lim
jarayonidagi zaruratdir. Negaki, yozma va og„zaki nutqning me‟yoriy darajada
shakllanishi
fikrlash
tezligini
oshirishga,
o„quvchi tafakkur doirasini
kengaytirishga yordam beradi. Yozuv bevosita qo„l bilan amalga oshiriladigan
jarayon bo„lib, qo„l harakatining miya yarim sharlariga aloqadorligi psixologik
tahlillarda qayd etilgan.
Yozma nutq ko„nikmalarini shakllantirish maktab davridan boshlanadi.
Shuning uchun har tomonlama malakali, ma‟naviy barkamol, axloqan yetuk
mutaxassis-kadrlarni tayyorlashga, yozma nutq me‟yorlarini o„rgatishga maktab
davridanoq e‟tibor qaratish lozim. Bugungi ta‟lim jarayonida yoshlarga kitob
o„qish, badiiy asarlarni mutolaa qilish, yozma nutq ko„nikmalarini egallash fikr
o„stirishning asosiy vositalaridan ekanligini, tafakkurni rivojlantirishga xizmat
qilishini, bu omillarsiz har tomonlama yetuk mutaxassis bo„lish mumkin
emasligini ham uqtirish kerak. Bu borada faqat nasihat bilan ish bitmaydi. Yozma
nutqni shakllantirishga qaratilgan topshiriqlar, ilmiy va badiiy adabiyotni mutolaa
qilishga yo„naltirilgan tadbirlarni bevosita ta‟lim jarayonida qo„llash zarur.
Ajdodlarimiz ta‟lim-tarbiya berish davomida boshqalar hayotini, faoliyatini ibrat
qilib ko„rsatish usulini qo„llashgan. Yoshlar turli mazmundagi kitob, badiiy asar,
gazeta, jurnallarni mutolaa qilish jarayonida ko„p xulosalarni o„zlari chiqarib
oladilar. Bu esa ta‟lim jarayonida malakali kadrlar tayyorlashdek maqsadga
erishishni yanada osonlashtiradi. Kitob mutolaasi borliq, voqea-hodisa, insoniyat,
shaxs ma‟naviyati, ruhiyati haqida bilim berish bilan bir qatorda yosh avlod
qalbida ezgu fazilatlarni namoyon etadi, yaqinlariga, Vataniga, ona zaminga
muhabbat tuyg„ularini uyg„otadi, yozma ish ko„nikmalarini hosil qiladi.
65
Yozma ish va topshiriqlarning har qanday ko„rinishi mumtoz asarlar
mohiyatini o„zlashtirishda, milliy qadriyatlarni anglashda muhimdir. Ayniqsa,
adabiy mavzudagi insholarning asosiy maqsadi o„tmish va bugunning
manfaatlarini umumlashtirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
Yozma ishlarga e‟tibor faqatgina milliy pedagogik tajribada emas, xorij
ta‟limi va baholash tizimida ham kuzatiladi. Masalan, keng yoyilgan til o„qitish
dasturlari hisoblangan
Do'stlaringiz bilan baham: 
