“tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Tilning asosiy funksiyalari 
Tilning  asosiy  funksiyalari  aloqa,  bilish  va  ta'sir  qilishdir.  Xalq  hayoti 
tajribasini  butunligi  va  xilma-xilligi  bo‘yicha  to‘playdigan  har  qanday  til  ham 
o‘zining haqiqiy ongidir. Tilni o‘zlashtirgan har bir yangi avlod, ma'lum bir etnik 
guruhning  har  bir  vakili  jamoaviy  tajriba,  atrofdagi  voqelikni  jamoaviy  bilish, 
odamlar  tomonidan  rad  etilgan  yoki  qabul  qilingan  ijtimoiy  qadriyatlar,  umumiy 
qabul  qilingan  xatti-harakatlar  normalari  bilan  tanishtiriladi.  Bundan  kelib 
chiqadiki,  til  ma'lum bir  shaxsning  tajribasiga,  uning  xulq-atvoriga,  madaniyatiga 
ta'sir  qilishi  mumkin  emas.  Ochiq  yoki  yashirin  ta'sir  ostida adabiy  til,  uning 
institutlari,  urf-odatlari,  inson  hayotining  barcha  jabhalari  joylashgan  va  uning 
muvaffaqiyati  ko‘p  jihatdan  inson  hayotidagi  til  muhitiga,  uning  ona  tilini  qay 
darajada o‘zlashtirganiga bog‘liq. 
Insonning  yuqoridan  yuklangan  savodxonlikka  ongsiz  ravishda  muhtojligi, 
nutq  xatti-harakatlarini  demokratlashtirishi,  nutqqa  ruxsat berishning  asosiga 
aylandi, jamiyatning zamonaviy lingvistik hayoti qimmatli til qoidalarini yo‘qotish 
xususiyatlari  bilan  ajralib  turishiga  olib  keldi.  Shaxsning  til  qobiliyati 
psixolingvistikada nutq faoliyatini ta'minlovchi mexanizm sifatida qaraladi. Tildan 

---

foydalanish  bilan  bog‘liq  nutq  faoliyati  inson  hayotidagi  eng  muhim  narsalardan 
biri - tafakkur, fikrlash, bilish, muloqot, mulohaza qilish, tushuntirish, bahslashish, 
ishontirish vositasi. 
Nutq  aloqasi  uning  barcha  shakllari,  turlari,  turlari,  turlari  odamga  oldingi 
avlodlar  tomonidan  mazmunli  va  tizimlashtirilgan  holda  tayyor  ijtimoiy  tajriba 
olishga  imkon  beradi.  Har  qanday  inson  faoliyati  kabi  aloqa  ham  bir  qator 
motivlarga  ega. Ular  orasida  -  dunyoni  bilish,  o‘zini  bilish  va  bilim  natijasida 
insonning xatti-harakatlarini to‘g‘rilash. 
Bir-birlari bilan aloqa qilishda odamlar so‘zlardan foydalanadilar va ma'lum 
bir  tilning  grammatik  qoidalaridan  foydalanadilar.  Til  -  bu  og‘zaki  belgilar 
tizimidir,  odamlar  o‘rtasidagi  aloqa  amalga  oshiriladi.  Nutq  -  bu  odamlar  bilan 
muloqot  qilish  uchun  tildan  foydalanish  jarayoni.  Til  va  nutq  bir-biri  bilan 
chambarchas  bog‘liq,  birlikni  tashkil  etadi,  bu  tarixan  har  qanday  millatning  tili 
odamlar  og‘zaki  muloqot  jarayonida  yaratilgan  va  rivojlanganligidan  dalolat 
beradi. Til va nutq o‘rtasidagi bog‘liqlik, tilni aloqa vositasi sifatida, odamlar uni 
gapira olguncha tarixan mavjud bo‘lganligida ham namoyon bo‘ladi. Odamlar nutq 
aloqasida ma'lum bir tilni ishlatishni to‘xtatishi bilan, u aylanadi o‘lik til.