Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Nazorat savollari
1. Radioto‘lqinli nazoratning fizik asoslari va element ba’zasi nima?

2. Qanday radioto‘lqinli nazorat usullari va vositalari bilasiz?

3. O‘ta yuqori chastotali to‘lqinlari qabul qilgichlari nima?

4. Usul va vositalar klassifikatsiyasi ayting.

7-Mavzu. PUTUR ETKAZMASDAN NAZORAT QILISHNI OPTIK USULI

7.1. Putur etkazmasdan nazorat qilishning optik usuli haqida asosiy tushunchalar va uning fizik asoslari.

Putur etkazmasdan nazorat qilishning optik usuli optik nurni nazorat ob’ektiga ta’sir tahliliga asoslangan. Optik nur yoki yorug‘lik bu – 10 mkm to‘lqin uzunlύigiga ega bo‘lgan elektromagnit nur.

Optik nurni chegaraviy miqdorlari:

1. 
   10^-5 ch0,38 mkm gacha – Ultrabinafsha (UB) spektri.
   

2. 
   0,38ch 0,78 mkm – Ko‘rinish spektri.
   
3. 
   0
   ,78ch 10³ mkm – Infra qizil (IQ) spektri.
   

7.1-rasm.

Optik nurni paydo bo‘lishi elektr zaryadlangan harakatiga bog‘liq. Optik nurni vaakumdagi tarqalish tezligi So =299792,5 km ∕s;

Real muhitda optik nurni tarqalish tezligi:

ύ = C₀/n= λ₀ ^.ν/n=λ^.ν

buerda, - muhitni sinish ko‘rsatkichi;

ε,μ - muhitni nisbiy dielektrik singdiruvchanligi;

λ₀, λ- vaakumda va real muhitdagi yorug‘likni to‘lqin uzun-liklari;

ν –chastota.

Optik nurni axborot parametrlari – bu amplituda, chastota, faza, qutblanish va kogerentlik darajasi bo‘yicha fazoli – vaqtli tarqa-lishlar.

Defektoskopik axborotni olish uchun shu parametrlar o‘zgarishi optik nur va nazorat ob’ekti o‘zaro ta’siri orqali ishlatilinadi. Bunda interfrensiya, difraksiya, qutblanish, sinish, qaytish, yutilish, tarqalish, yorug‘lik dispersiyasi va yorug‘lik ta’sirida nazorat ob’ekti o‘z xarakteristikalarini o‘zgarish jarayonlari ishlatilinadi. Natijada fotoo‘tkazuvchanlik yuminitsensiya va boshqa effekt sodir bo‘ladi.

Optik nazorat ob’ektlari asosiy axborot tashuvchi parametrlari bu ularni spektral va integral xarakteristikalari bo‘lib, ular umumiy holatda moda tuzilishiga, uni temperaturasiga, fizik xo-latiga, nurni tushish burchagiga, qutblanish darajasiga va to‘lqin uzunligiga bog‘liq.

Optik usullar yordamida spektrni optik zonasida shaffof materi-aldan tayyorlangan mahsulotlarni ichki nuqsonlari aniqlanadi.

Optik nurni asosiy xarakteristikasi, nur oqimi (yorug‘likni oqim quvvati) bo‘lib, uni asosiy formulasi:

F= dQ/ dt , (Joul/s)

dQ –energiya; dt –vaqt;

Fazoli xarakteristikalar:

• 
  nur kuchi I; I=dF ∕ dώ
  
• 
  yorug‘ligi L; L=dI ∕ dS Cos α
  
• 
  yorug‘likni oqim zichligi E, ( Lk) ; E=dF ∕ dS
  
• 
  yorug‘likni oqim birligi lyumen (lm),
  
• 
  yorug‘likni kuchi birligi kondela (kd)
  
• 
  yoritish darajasi lyuks (Lk).
  
• 
  S-ob’ektni yoritilganlik yuzasi.
  

Optik usullarni shartli 3 ta turga bo‘lish mumkin:

1. 
   Vizual va vizual optik usullar
   

2. 
   Fotometrik va spektral usullar
   
3. 
   Interferension va difraksion usullar.