Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor, f f. n Aliev S. U

Ijtimoiy sharoitning yaxshilanishi nazariyasi. Insonlarning turmush tarzi va yashash sharoitlarining yaxshilanib borishi, xuquq va erkinlik haqidagi bilimlarning ortib borishi, tibbiy-profilaktik tadbirlarning amalga oshirilishi, iste’mol qilinadigan maxsulotlar sifatining ortishi, ota-onadan farzandga nasliy belgilarning bir tekis o‘tishi kabi omillar akseleratsiya jarayonini tezlashtiradi, degan fikr turli mamlakat olimlari tadqiqotlarida keng tarqalgan. Ularning talqinicha insonlar turmush sharoitining yaxshilanishi, ular uchun yaratilayotgan qulayliklar, imkoniyatlarni ro‘yobga chiqarish uchun shart-sharoitlarning mavjudligi psixik taraqqiyotning tezlashishiga zamin xozirlashi mumkin. Ushbu nazariyada muammoni yoritishga atroflicha yondoshilganligi yaqqol ko‘zga tashlanadi. Xaqiqatdan ham kishilar uchun ijtimoiy shart-sharoitlar to‘liq yaratib berilsa, uning ta’sir kuchi yanada ortishi muqarrardir.
Ijtimoiy akseleratsiya nazariyasi. Bu ilmiy nazariyaning asoschilaridan biri, yirik fiziolog olim A.A.Markosyanning ta’kidlashicha xozirgi zamon kishisida mavjud bilimlar, va ma’lumotlar xajmini yigirmanchi asr
Ta’lim-tarbiya sharoitlarida o‘quvchilarning Yosh va psixologik xususiyatlarini xisobga olish zarur. YA’ni mazkur yoshdagi bolalarning talablariga, imkoniyatlariga, xususiyatlariga mos keladigan pedagogik ish formalari, metodlari va vositalarini qo‘llash tushuniladi. Lekin Yosh sxemasi o‘z moxiyatiga ko‘ra, umumiy xarakterga ega. Ana shuning uchun ham mazkur yoshdagi bolaga, maktab o‘quvchilariga nisbatan maqsadga muvofiq ta’lim-tarbiya tadbirlarini tanlashda Yosh sxemasining bir o‘zi etarli emas. Yosh xususiyati bilan birga tarbiyalanuvchining individual xususiyatlarini ham xisobga olish kerak va ana shu individual xususiyatlariga mos ravishda o‘quvchiga nisbatan individual munosabatda bo‘lish lozim. Ta’lim va tarbiyaning vazifasi bolada, maktab o‘quvchisida, birinchidan mazkur Yosh bosqichida yuksak rivojlanish darajasini xarakterlab beradigan va ikkinchidan bolani, maktab o‘quvchisini keyingi Yosh bosqichiga, ya’ni psixik rivojlanishning yanada yuksakroq darajasiga qonuniy ravishda o‘tishga tayyorlaydigan psixik xususiyatlarini, xislatlarning va sifatlarni shakllantirishdir.
Taraqqiyotning har bir Yosh bosqichi o‘zining rivojlanish omillariga, qonuniyatlariga, yangiliklari va o‘zgarishlariga ega bo‘lib, ular shaxsning xarakteri, temperamenti, iqtidori, bilish jarayonlariga bevosita ta’sirini o‘tkazadi.
Yosh taraqqiyoti davrlarining ham sifat, ham miqdor o‘zgarishlariga ega bo‘lgan ko‘rsatkichlari borki, amaliy psixologiya har bir Yosh xususiyatlarni ana shu ikkala ko‘rsatgich nuqtai nazaridan o‘rganishi hamda shaxs xulqini boshqarish va ta’sir ko‘rsatishda ularga tayanmog‘i lozim. Umuman psixologiyada isbot qilingan faktlardan biri shuki, turli davrlardagi inson taraqqiyoti o‘ta murakkab jarayon bo‘lib, har bir davrning o‘z qonuniyatlari mavjud. Har bir bosqichda shaxsnng biror bir xususiyatlari o‘zining etuklik fazasiga erishadi.masalan, olamni sensor jihatdan bilishning etuklik fazasi 18-25 yoshlarda, intelektual ijodiy etuklik - 35 yoshlarda shaxsning etukligi 50-60 yoshlarga kelib eng yuqori nuqtasiga erishadi. SHunga o‘xshash hususiyatlar insonning butun umri mobaynida muttasil kamolga etib, rivojlanib borishini ta’minlaydi.