Tasdiqlayman” o ’quv ishlar bo’yicha prorektor V b. R. G’. Jumayev

1.3. Ornament tushunchasi.

Insoniyat tarixini o’rganishda moddiy manbalarning ahamiyati beqiyos bo’lib, ular yordamida xalqlarning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotiga oid ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lish mumkin. O’rta Osiyo xalqlari tomonidan yaratilgan va bugungi kunga qadar saqlanib qolgan barcha moddiy ashyolar tariximizni o’rganishga oid birlamchi manbalar bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun bugungi kunda moddiy manbalardan ilmiy maqsadda keng foydalanib kelinmoqda.

Ornament lotincha “Ornamentum” so’zidan olingan bo’lib, "bezatish", “bezak berish” ma’nosini anglatadi. Turli xil buyumlar (idish, qurol-yarog’, kitob va boshqalar), me’moriy yodgorliklar (ichki va tashqi tomonlari), shuningdek, inson tanasiga bezak berish san’ati ornament deyiladi.

Bezak inson ruhiyatining estetik ifodasidir. Shuningdek, tabiat yoki diniy qarashlar asosida ham bezaklar yaratiladi. Bezak berish bu dunyoning ramziy tasvirlanishidir. Bezak berish san’atining dastlabki ko’rinishlari paleolit davriga oid bo’lib hisoblanadi.

Bezak turlari. Naqshning rasmiy xususiyatlari dekorativ uslubni, tekislikni, har doim bezab turgan bezakning yuzasi bilan organik bog’lanishni o’z ichiga oladi, bu ko’pincha ob’ektning konstruktiv mantig’ini ochib beradi. Tarkibi tabiatiga ko’ra bezak lenta, markaziy, chegara, geraldika, sirtni to’ldirish yoki ushbu turdagi ba’zi qismlarni yanada murakkab kombinatsiyalarda bo’lishi mumkin.

Bu bezatilishi kerak bo’lgan buyumning shartli shakli bilan bog’liq. Bezashda ishlatiladigan naqshlar quyidagilarga bo’linadi:

1. 
   Mavhum shakllardan tashkil topgan geometrik chiziqlar (nuqta, to’g’ri chiziqlar, singan chiziqlar, zigzag chiziqlar, to’r kesishgan chiziqlar, doiralar, romblar, yulduzlar, xochlar, spirallar);
   

2. Murakkab, o’ziga xos naqshlar (o’simlik, barglar, gullar, mevalar va boshqalar.

3. Zoomorfik yoki hayvonlar, raqamlar haqiqiy yoki xayoliy hayvonlar surati va boshqalar.

Bezaklar mintaqalar bo’yicha farqlangan:

1. 
   Avstraliya bezaklari, asosan, yog’och o’ymakorligida (dendrogliflar) oq loy va ko’mirdan foydalanilgan.
   
2. 
   Arab naqshlari islom dini bilan chambarchas bog’liq. Bunda asosan xattotlik asosiy o’rin tutadi. Qur’ondagi suralari gilamlar, sopol va chinni buyumlar, ziyoratgoh devorlarida tasvirlangan.
   
3. 
   Qadimgi yunon bezaklarida asosan geometrik va dengiz to’lqinlari tasviri muhim o’rin tutadi.
   
4. 
   Hind bezaklari romblar, zigzaglar va uchburchaklar asosida tasvirlangan. Shuningdek, suratlarda hayvonlar va qushlar tasviri yetakchilik qiladi.
   
5. 
   Kelt bezaklarida xristian dini e’tiqodi bilan bog’liq jihatlar yetakchilik qilgan.
   
6. 
   Xitoy bezaklarida katta gulli naqshlar yetakchilik qiladi va boshqalar...