«tasdiqlayman» «Mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti dekani m-a. Eshonov 2017 y. «Himoyagaqo’yildi

Xulosa va takliflar
“Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish va sotish rejasini ta’minlash mexanizmini takomillashtirish” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishini yoritish davomida quyidagi xulosalarga ega bo’ldik.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxona faoliyati samarali tashkil etilgan va har tomonlama rivojlangan ishlab chiqarish kuchlari hamda ishlab chiqarish munosabatlari bilan ta’minlangan bo’lishi asosiy vazifa hisoblanadi. Bunda raqobatlarga chidamli, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va buning asosida foyda ko’rib ish yuritish firma va kompaniyalar oldidagi muhim vazifadir. Ayniqsa korxonaning ihlab chiqarish faoliyatini to’g’ri tashkil etish, olgan foydasining hajmiga va rentabellik ish yuritishiga bog’liqdir.
Har qanday korxonaning ish faoliyatini tashkil etishda eng avvalo, uning ishlab chiqarishi lozim bo’lgan tovarlariga yoki xizmatlariga xaridorlarning ehtiyojlari, ularning imkoniyatlari, kelajak istiqboli, tizimli va har tomonlama yondashiladi va o’rganiladi. Bu esa murakkab axborot to’plash, uni qayta ishlash va tahlil qilish, ilmiy tadqiqotlar o’tkazish, tovarlar va xizmatlarassortimentini rejalashtirish, reklama ishlarini boshqarish kabi ishlar bilan shug’ullanuvchi maxsus marketing xizmatini tashkil qilishni va takomillashtirishni taqazo etadi.
Bundan tashqari mazkur sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish jarayonini hamda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning realizatsiyasini ham samarali tashkil etish muhim vazifalardan hisoblanadi.
Ishlab chiqarish jarayoni — bu xomashyoning tayyor mahsulotga aylanguncha bo‘lgan barcha jarayonlar ketma-ketligidir. Ishlab chiqarish jarayoni insonning mehnat predmetiga mehnat vositalari ta’siri orqali amalga oshiriladi. Mahsulot ishlab chiqarish jarayoni yoki ishlab chiqarish jarayoni mehnat predmetlari, mehnat vositalari va jonli mehnatning o‘zaro ta’sirining natijasi bo‘lib hisoblanadi. Bu elementlarning birlashuvi ishlab chiqarishni tashkil etishni ta’minlaydi. Ishlab chiqarish jarayoni mahsulot ishlab chiqarishda vazifasi bir xil bo‘lmagan turli jarayonlardan tashkil topadi.
Ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlarini sifat o‘zgarishlariga olib keladigan jarayonlar asosiy jarayonlar deyiladi.
Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni, bajarilgan ish va xizmatlarni o’z xaridorlariga yetkazish hamda ularni topshirish bilan bog’liq jarayonlar mahsulotlarni bevosita sotish jarayoni hisoblanadi.
Ushbu bitiruv malakaviy ishini “Andijondonmahsulot” AJ sanoat korxonasi misolida yozdik. Mazkur korxonada rizq-ro’zimiz bo’lgan bug’doydan temir moddasiga boyitilgan un - birinchi hamda ikkinchi navli un mahsulotlari, makaron mahsulotlari hamda parranda va chorva hayvonlari uchun asosiy ozuqalardan hisoblangan omuxta yem mahsulotlari ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. Shu bilan birgalikda korxonada mavsumiy ravishda donni qayta tayyorlash orqali fermer xo’kaliklari uchun zarur urug’lik bug’doy tayyorlash bilan ham shug’ullandi.
Bitiruv malakaviy ishini yozish davomida bu korxonaning 2014-2015-2016-yillardagi asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari hamda korxonada shu yillar mobaynida ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar hajmi bilan yaqindan tanishib ularni tahlil qildik. Tahlil natijalaridan shular ma’lum bo’ldiki, korxonada mahsulot sotishdan tushgan tushum 2014-yilda 65913,9 mln. so’mni, 2015-yilda 64977,5 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda bu ko’rsatkich 91638,9 mln. so’mga teng bo’lgan. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi ham 2014-yilda 59221,9 mln. so’mni, 2015-yilda 73577,2 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda ushbu ko’rsatkich 81177,5 mln. so’mni tashkil qilgan. Sof foyda esa 2014-yilda 187,2 mln. so’mni, 2015-yilda 189,7 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda 253,8 mln. so’mga teng bo’lgan.
“Andijondonmahsulot” AJda 2014-yilda yil davomida jami 40938 tonna vitaminlarga boyitilgan 1-navli hamda 2-navli un mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasi belgilangan bo’lib, ishlab chiqarish rejasi hisobot yili oxirida 80,7 % ga bajarilib ya’ni 33042 tonnani tashkil qilgan. 2015- yilda esa bu ko’rsatkich hisobot yili davomida 40572 tonna qilib belgilangan bo’lsa, hisobot yili oxirida belgilangan ishlab chiqarish rejasi 102,5 % ga bajarilib, 41583 tonnani tashkil qilgan. O’tgan 2016-yil davomida un mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasining bajarilish darajasi 98,1 % ga bo’lib, 40009 tonnani tashkil qildi.
Xuddi shu singari omuxta yem ishlab chiqarish rejasi ham 2014-yil davomida 31600 tonnani tashkil qilgan bo’lsada, yil oxirida reja ko’rsatkichi 41,2 % ga bajarilib 13016 tonnani tashkil qilgan. 2015-yilda ham ishlab chiqarish rejasi 31300 tonna qilib belgilangan, lekin hisobot yili oxirida esa reja ko’rsatkichi 61 % ga bajarilib 19108 tonnani tashkil qildi. 2016-yilda esa belgilangan 32200 tonna omuxta yem ishlab chiqarish rejasi 56 % ga bajarilib, 18032 tonna miqdorda mahsulot ishlab chiqarilgan.
Yuqoridagi mahsulotlar kabi makaron ishlab chiqarish hajmi ham belgilangan rejaga nisbatan ancha past miqdorda ishlab chiqarilgan. Chunki birgina 2014-yilning o’zida 260 tonna belgilangan rejaning atigi 20 %i bajarilib, mahsulot hajmi 52 tonnani tashkil etgan. Ushbu yil davomida korxonada makaron ishlab chiqarish sexi faqatgina 3 oy ishlagan.
2015-yilda ham belgilangan 140 tonna ishlab chiqarish rejasining 21,4 %i bajarilib 30 tonna miqdorda mahsulot ishlab chiqarilgan. 2016-yilda ishlab chiqarish su’rati sezirarli darajada o’sib belgilangan rejaning 55,5 %i bajarilib 122 tonna miqdorda makaron ishlab chiqarishga erishilgan.
Bitiruv malakaviy ishida amalga oshirilgan chuqur tahlil asosida shuni ta’kidlashimiz joizki, korxonada rejalashtirish jarayonida ikki qonuniyatga amal qilinmayapti:
Birinchidan, 2016 yilda rejaning tig‘izligi masalasiga yetarlicha e’tibor berilmagan;
Ikkinchidan, ikkilamchi, ya’ni birgalikda ishlab chiqariladigan yo‘ldosh mahsulotlar hajmi ishlab chiqarish quvvatiga qarab belgilangan. Vaholanki, ularning o‘z nomi ular asosiy mahsulot bilan birgalikda ishlab chiqariladigan hamda unga proporsional bo‘lgan mahsulot ekanligini ko‘rsatib turibdi. Tahlil qilingan oxirgi 3 yil davomida ushbu mahsulotlar, ya’ni vitaminlarga boyitilgan un, omuxta yem hamda makaron mahsulotlari bo‘yicha rejaning bajarilishi mos ravishda 40-50% va 20-22%ni tashkil etishi ishlab chiqarish rejasini tuzishga tegishli o‘zgartirishlarni kiritish davri kelganini ko‘rsatib turibdi.
Bundan tashqari, sotish tempining o‘zgarishi, ishlab chiqarish tempining o‘zgarishiga nisbatan past ekanligi bunga sabab bo‘lgan salbiy omillarning mavjudligidan dalolat bermoqda. Xususan, korxona un va makaron mahsulotlarining sifati pastligi ularning realizatsiyasini kamaytirganligi aniq, deb hisoblaymiz.
“2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”da import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish belgilanganligi masalaning tub mohiyatini hamda ustuvor vazifalarni ko‘rsatmoqdaki, mahsulot sifati birinchi omillardan hisoblanadi.
Yuqorida keltirib o’tgan tahlil natijalarimizdan shuni umumiylashtirib aytishimiz mumkinki, “Andijondonmahsulot” AJda “O’zdonmahsulot” AKtomonidan belgilangan mahsulotlarni ishlab chiqarish rejasi deyarli bajarilgan. Ammo shunga qaramasdan ma’lum bir mahsulotlarni ishlab chiqarishda korxonaning to’liq ishlab chiqarish quvvatidan foydalanilmagan. Ya’ni юқоридаги сабабларга кўра omuxta yem hamda makaron mahsulotlarini ishlab chiqarishda belgilangan reja ko’rsatkichlarini bajarilish darajasida salbiy farqlar hamda holatlarni ko’rishimiz mumkin. Albatta, bu reja ko’rsatkichlarini bunday darajada amalga oshirilganligi sabablarini unga ta’sir etuvchi ichki hamda tashqi omillarga oldingi boblarimizda batafsil to’xtalib o’tgan edik. Mazkur sabablarni, omillarni hisobga olgan holda, “Andijondonmahsulot” AJda belgilangan ishlab chiqarish hamda sotish rejasini yuqori su’ratlarda bajarilishi uchun quyidagilarni korxona faoliyatida joriy etishni taklif qilamiz.

1. 
   Korxonada kelgusida ishlab chiqarilishi kutilayotgan mahsulotlar hajmini qaytadan ko’rib chiqib, korxonaning to’la quvvat bilan ishlash darajasidan kelib chiqqan holda mahsulotlar hajmini rejalashtirishi lozim. Bunda rejaning tig‘izligi hamda ilmiy jihatdan asoslanganligi hal qiluvchi o‘rinni egallashi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
   

Agar ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish rejalashtrilmasa, shunga mos ravishda ikkilamchi mahsulotlar hajmini korrektirovka qilish talab etiladi.

1. 
   “O’zdonmahsulot” aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan korxonaga belgilangan ishlab chiqarish rejasi har oyning birinchi dekadasida taqdim etilishi kerak.
   
2. 
   Sotish hajmini ko‘paytirish uchun mahsulot sifatini tubdan yaxshilash va bu masalani ustuvor deb qarash lozim. Axir o‘zbek xalqi uchun sifatli va arzon un eng asosiy farovonlik garovi hisoblanadi.
   
3. 
   Korxonada ishlab chiqarish hajmini oshirish hamda mahsulot sifatini yaxshilash uchun hozirda mavjud ishlab chiqarish bilan bog’liq barcha texnologiyalarni bosqichma-bosqich zamonaviy, yangi, ilg’or hamda eng asosiysi energiya kam sarflaydigan texnologiyalarga almashtirish lozim. Bu mahsulot tannarxining pasaytirishni ko’rinmas imkoniyatlaridan hisoblanadi.
   
4. 
   Hozirgi kunda faoliyat yuritayotgan tegirmon sexidagi texnologiyalarni ta’mirlash maqsadida har oyning boshida ishlab chiqarish jarayoninig to’xtash kunlarini kamaytirish zarur.
   
5. 
   Makaron mahsulotlarini ishlab chiqarish to’la quvvatlarini hisobga olgan holda ushbu mahsulot ishlab chiqarilishi uchun ajratiladigan zarur un hajmini oshirish kerak. Biroq makaron mahsulotlari sifati tobora ta’bi va didi nozik bo‘lib borayotgan xalqimiz uchun muhim omil ekaligini doimo yodda tutib ish ko‘rish kerak. Buning uchun“Andijondonmahsulot” AJda “Unni fortifikatsiyalash Milliy dasturi” loyihasi asosida to’liq 1-navli temir moddasiga boyitilgan un mahsulotlari ishlab chiqarishni ta’minlash zarur.
   
6. 
   Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish maqsadida milliy standart hamda sertifikatsiyalash dasturidan xalqaro standartlarga bosqichma-bosqich o’tishni tashkil etish kerak. Bu sotish hajmini oshirib, korxona moliyaviy barqarorligini ta’minlash vositalaridan biridir.
   
7. 
   Ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmini oshirishda hamda ishlab chiqarishda foydalaniladigan asosiy xom-ashyo bo’lgan bug’doyni uzluksizligini ta’minlash maqsadida korxonaga donni qabul qilish shahobchalaridan don va don mahsulotlarini tashish xizmatini tizimli tashkil etish orqali transport xizmatidan temiryo’l tarnsporti orqali tashishni joriy etish.
   
8. 
   Korxonada ishlab chiqarilayotgan omuxta yem mahsulotlarini polipropilen qoplarga bir xil hajmda hamda standartda qadoqlashni joriy etish hamda kepakka qo‘shimcha ravishda aralashtiriladigan tarkibni qayta ko‘rib chiqish zarur, deb hisoblaymiz. Bu uning sotilishiga to‘siq bo‘layotgan sabablardan biridir. Agar toza kepak sotilsa, bu chorvachilikning rivojlanishi hamda tadbirkorlikning gurkirashiga ta’sir etuvchi omil bo‘lib xizmat qilgan bo‘lardi.
   

Yuqorida aytib o’tgan takliflarimizni “Andijondonmahsulot” AJda tatbiq etish orqali ushbu korxonaning iqtisodiy samaradorligini yanada oshishiga hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmini belgilangan ishlab chiqarish rejasiga nisbatan o’sishiga erishishimiz mumkin.