|
Inson tabiati - odamzod mavjudligining biologik, ruhiy, ijtimoiy va hozirgi vaqtda koinotiy jihatlar yig'indisi sifatida qaralishi.
Donishmand - inson va uning olamga munosabatini mulohaza qilish hamda boshqalarga tushuntirish salohiyatiga ega mutafakkir.
2-MAVZU: Shaxsning shakllanishida diniy tarbiya va diniy tasavvurlar. Dunyo dinlari g’oyalarida insonparvarlik.
1. Insonning kelib chiqishi haqidagi diniy qarashlar.
2. Inson kelib chiqishining an`anaviy ilmiy nazariyalari.
3. Noan`anaviy ilmiy nazariyalar.
Itilish - insonning ehtiyoji
Inson o'zini o'rab turgan voqelik bilan munosabatga kirishishga, uni bilishga majbur. Bilish inson bilan dunyo o'rta- sidagi asosiy munosabatdir. Birinchidan, inson tabiatan har narsaga qi/iquvchan mavjudot. U o'zi atrofida yuz berayotgan voqealar- iliii) liayratlanadi, ularning tag ildizlarini bilishga harakat qiladi. Ikkinchidan, insonning muayyan ehtiyojlari uni atrof-muhitga mosla- .Inshini taqozo qiladiki, bu ham bilishga undaydi. Uchinchidan, msonda oqilona tushuntirish qiyin bo'lgan ichki bir jihat ham Itorki, u insonning bilishga doir xatti-harakatini stixiyali bo'lsa-da, bdgilaydi.
Shu o'rinda alohida ta'kidlash lozimki, biluvchi mavjudot bo'l- i'.im mson o'zini o'zi bilishga ham harakat qiladi. Odatda, insonning i|iiysi ijtimoiy-madaniy muhitda shakllanganligiga ko'ra, uning bilishi Itclgilanadi. Sharqona an'analarda insonning o'zini o'zi bilishiga katta iiliamiyat berilgan.
O'zini o'zi bilish tashqi dunyoning bilishi zaruriyati bilan liog'liqlikda kechadi. Lekin inson har doim ham o'zi to'g'risida «•byektiv va mukammal bilimga ega bo'lavermaydi. Uning o'zini (Г/i bilishi boshqalarning u to'g'risidagi bilimlari va tashqi dunyoni bilishi natijalari bilan muqoyasa etilmog'i, to'ldirilmog'i lozim. Bunda iij/arda tutish kerakki, G'arb - Yevropa madaniyatida insonning tashqi dunyoni o'zlashtirishi, egallashi muhim hisoblanadi.
Insonning bilishida har doim tevarak-atrof hodisalarini (dunyo o'zining imkoniyatlarini (dunyoni bilishi muammolari) va yashashi shartlarini {vashashning md'nosi, maqsadi va h.k.) mulohaza qilishi lozim. liular, ayni vaqtda, falsafiy bilishning tegishli tarzda, uchta katta qismi - ontologiya (qadimgi yunoncha ontos - voqelik, borliq, logos - la'limot), gnoseologiya (gnosus - bilish) va antropologiya (antropos - mson) muammolari jumlasiga kiradi.
Bilish darajalari
Bilish insonning ko'rish, eshitish, hid bilish, ta'm bilish va tuyish sezgilari orqali voqelikdan olgan ta'sirlaridan oshlanib, shu sezgilarning oddiy tarzi - tuyg'ular, so'ngra idrok yoki hissiy qabul qilish va tasavvurdan tashkil topadi. Bu uning hissiy bilish deb atalgan birinchi darajasini bildiradi.
Hissiy bilishdan boshlangan jarayon aqliy (ratsional) bilish darajasi bilan yakunlanadi. Uning shakllari boiib tushuncha (muayyan turdagi narsa, hodisa yoki voqea to'g'risida umumlashma fikr), hukm (tasdiq yoki inkorni bildirgan fikr) va xulosa (olingan yangi fikr) hisoblanadi. Umuman olganda, bilish hissiylik va ratsionallik birligidan iboratdir.
Bilishning bu o'zaro taqozolangan ikki darajasi inson hayot faoliyatining barcha sohalarida va u aloqada bo'lgan voqelikni o'rganishda ham amal qiladi.
Bilishning natijasi bilim bo'lib, xilma-xil tarzlarda mavjuddir.
Voqelik haqida bilimlarga ega bo'lishda bilish jarayoni doirasida xotira, xayol, intuitsiya va ijod hodisalari ham kuzatiladi. Agar xotira yordamida inson hissiy va aqliy shakllarda olingan bilimlarni saqlab qolsa va tiklasa, xayol yordamida esa ilgari ma'lum bo'lgan yoki yangi his-tuyg'ular va fikrlar gavdalantiriladi. Odatda, xayolda har doim yangilik unsurlari bo'ladi.
Intuitsiya (e'tiborli qarash) yordamida inson dalillar va muloha- zalarsiz muayyan bilimga ega bo'ladi. Qator mutafakkirlar intuitsiyani inson va uni o'rab turgan Olam o'rtasidagi har doim mavjud bo'lgan muvofiqlik deb qaraydilar.
Bilish insonning ajralmas salohiyati ekanligidan uning tabiatan ijodkorligi kelib chiqadi. Ijod - bu ilgari boimagan bilimni yoki uning asosida u yoki bu moddiy obyektni yaratishdir. Ijodkorlik darajalari farqlanadi. Geniallik tufayli eng ko'p natijaga erishish mumkin. Talantlilik ham insonning yuksak salohiyati ifodasidir.
Bilimning voqelikka qanchalik mos
Do'stlaringiz bilan baham: |
