Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

4. Mustaqil fikrlash orqali tafakkurni 
rivojlantirish. 

---

276 
132-rasm 
 
Bizning hayotimizda 
insayt
 - oydinlashuv 
holatining namoyon bo‘lishi ko‘pincha qoniqish 
tuyg‘usini uyg‘otadi. Murakkab vazifani hal qilib 
yoki nizoni qanday bartaraf etishni tushunib biz 
o‘zimizni baxtiyor sezamiz. 
 
 
 
Hazilning mohiyati analogik tarzda bizning insayt - kutilmagan yakun yoki 
ikkilamchi mazmunni nogahoniy tushunishga bo‘lgan qobiliyatimizdan iborat 
bo‘lishi mumkin. Biz professor Smitning hamkasblari bilan talabalarning uning
ma’ruzasini bo‘lishlar haqidagi suhbatidagi hikoyada: “Men endigina nimadir 
demoqchi bo‘lsam, qaysidir talaba gapirishni boshlaydi”, ikkilangan mazmunni 
topamiz.
180
 
Fikrning kashf etish, yangilik yaratishga qaratilgan faoliyati ba’zan uning 
kreaktivlik 
sifati bilan bog‘lab tushuntiriladi. 
 
133-rasm
Kreaktivlilik
- shunday hislatki, u 
guyoki yo‘q joyda bor qiladi, ya’ni 
oddiygina, jo‘ngina narsalarga 
boshqacha, birovlarnikiga 
o‘xshamagan yondashuvlarni talab 
qiladi. 
Masalan, uchta so‘z berilgan - «qalam», «ko‘l», «ayiq». Uchalasini qo‘shib, 
yangi jumlalar tuzish kerak. Har kim o‘zidagi kreaktivlik darajasiga ko‘ra turli xil 
jumlalar tuzsa bo‘ladi, masalan, «Bola qalamni olib, ko‘lda cho‘milayotgan ayiq 
rasmini chizdi», yoki «Terak qalamchalari ekib chiqilgan ko‘l yokasida bir ayiq 
bolasini cho‘miltirardi». SHunga o‘xshash ko‘plab jumlalar tuzish mumkin. 
 
Muammo va masalani hal qilish, echish, olingan natijalarning to‘g‘riligiga 
qanoat hosil qilish uchun echuvchi, uni tekshirish bilan tafakkur harakatlarini 
yakunlaydi. Ijodiy tafakkurning navbatdagi tarkibiy qismlari quyidagicha aks 
ettiriladi: qo‘yiladigan savollarga javob berish, masalani echishga yordam 
beradigan yo‘llar, usullar, vositalar, qoidalar va ko‘nikmalarni qidirish, ularni 
tanlash hamda mazkur faoliyatda ularni tatbiq qilish va boshqalar
.
181
Ba’zida biz ma’lum bir vazifani hal qilish uchun muayyan, aniq bir 
strategiyadan foydalanayotganimizni anglamaymiz. Javob bizga o‘z-o‘zidan 
xayolimizga keladi. Har bir ko‘plab qismdan iborat mozaikaga o‘xshash 
180
David G. Mаyers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 421-b. 
181
David G. Mаyers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 409-b. 

---

277 
vazifalarni echimi ustida qanchalik uzoq vaqt o‘ylanganini keyinchalik eslashimiz 
mumkin. Keyin to‘satdan barcha qismlar birikib, echim yarq etib xayolimizga 
kelib qoladi. Bunday tasodifiy portlash qobiliyatini psixologlar insayt deb 
ataydilar. O‘n yoshli Djonni Epplton quruvchilarni bir metr chuqurlikdagi 
sementli devor blokiga tushib ketgan chumchuqsimonlarga mansub sayroqi qushni 
qanday ozod qilish muammosining echimida o‘z zakovatini namoyon etgani 
hayratga soldi. Djonni muammoni quyidagicha echdi: chuqurga sekin-asta qum 
sepish kerak, bunda qushning doimiy ravishda ko‘tarilib borayotgan qum 
uyumining ustiga chiqib olishi uchun vaqt berish kerak (Ruchlis,1990).
182
 
Mashxur psixolog K.YUng insonlarni fikrlashlariga ko‘ra asosan ikki toifaga 
bo‘lgan edi: 
