Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

4.
 
«Odam-belgilar tizim».
Kasblarning bu tipida shartli belgilar, 
raqamlar, kodlar, tabiiy yoki sun`iy tillar asosiy etakchi mehnat predmeti 
hisoblanadi. Hozirgi zamon kishisi belgilar va belgi tizimlari dunyosida tekstlar, 
chizmalar, sxemalar, kartalar, jadvallar, formulalar, yo’l belgilari ichida yashaydi. 
Binobarin, bularning hammasini biladigan tegishli mutaxassislar ham zarur. «Odam-
belgilar tizimi» tipidagi kasblar quyidagilarni o’z ichiga oladi: hujjatlarni (ona tilida 
yoki chet tilida) rasmiylashtirish, ish yuritish, matnlar va ularning qayta yozilishi, 
qayta kodlashtirilishi bilan bog’liq bo’lgan kasblar: tarjimon, sekretar-mashinistka, 
telegrafchi, texnik redaktor va boshqalar. 
5.
 
«Odam badiiy obraz».
Kasblarning bu tipida badiiy obrazlar, ularning 
tuzilish usullari etakchi mehnat predmeti hisoblanadi. Bu yerda quyidagi kasblarni 
ajratib ko’rsatish mumkin: tasviriy faoliyat bilan bog’liq bo’lgan kasblar: badiiy 
mebellar ishlab chiqarish boyicha duradgor, toshga oyib gul soluvchi, yoritish 
elektrotexnigi (teatrda), poyabzal kanstruktor-modeleri, dizayner-rassom va 
boshqalar. 
 
Maxsus vaqt strukturasi talabalarga berilgan fan sohasi bilan birgalikda o‘z 
shaxsiy qiziqishlarini olib borish uchun ham potensial imkoniyat taklif qilinadi. 
Loyihalarga boshchilik qiluvchirahbarning roli o‘qituvchinikidan ko‘ra farq qiladi, 
ya’ni biri talaba tomonidan amalga oshirilishi kutilayotgan ishlar yo‘nalishini 
berish bo‘lsa boshqasi - Ko‘makchi, dalda beruvchi mohirona mahoratlar majmui 
bilan qo‘llab quvvatlovchidir.
93
 
 
Kasblarni guruhlarga ajratishning o‘ziga xosligi. 
Ta’lim tizimida faoliyat 
ko‘rsatayotgan amaliyotchi psixologlar ishida o‘quvchilarda qanday kasblarga 
moyilliklar mavjudligini aniqlash, ularni kasb-hunarga to‘g‘ri yo‘llash, ular bilan 
kasb-hunarga oid masalalarda maslahat ishlari olib borish kabi masalalar muhimdir. 
Inson shaxsi rivojlanishining shu bosqichida to‘g‘ri yo‘lni tanlay olishi, uning 
93
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academicpractice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.p. cm.
pp
: 153. 

---

126 
kelgusi hayoti uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. E.A.Klimov tomonidan taklif 
etilgan “Differensial-diagnostik so‘rovnoma” (DDS) aynan psixologik amaliyotda 
keng qo‘llanilib, o‘zining samaradorligini, foydalanish uchun qulayligi bilan 
xarakterlanib kelayotgan metodikalardir.
 
Bu metodika yordamida sinaluvchining faoliyatni u yoki bu turidan qaysi 
birini ko‘proq ma’qul ko‘rishligi va shunga mos ravishda qaysi kasbga moyilligi 
aniqlanadi. Undan mehnat ta’limining boshlanish bosqichlarida, ya’ni hali kasbni 
o‘zlashtirish mumkin bo‘lgan vaqtda foydalanish va uning natijalariga asoslangan 
holda o‘quvchiga to‘g‘ri maslahatlar berib uni o‘zining individual-psixologik 
xususiyatlariga ko‘proq mos keladigan kasb-hunarga yo‘llash maqsadga muvofiq 
bo‘ladi.
Dunyoda 10000 dan ortiq kasb va mutaxassisliklar mavjud. Ushbu 
kasblarning birini qobiliyatlarimizga, dunyoqarashimizga eng asosiysi qiziqish va 
moyilliklarimizga qarab tanlashimiz kerak. 
O‘qituvchi xodimlar tomonidan qilinadigan loyiha va dissertatsiyalar 
nazorati bilan talabalarning tartib nazorati orasida nomutanosiblik mavjud. 
Birinchi talab bu — muddat(vaqt), loyihalashtirish mahoratida ikkala rahbar va 
nazoratchi ishtirokidan uddaburonlik g‘ayrati talab qilinadi. Keyingi ikkinchi talab 
bu - o‘z-o‘zini anglash(o‘zlikni anglash, ma’salan kimningdir shaxsiy 
yo‘nalshi,jinsi,irqi,malakasi) talaba ko‘nikmasi qobilyat bilan jipslashtiriladi. Bu 
nomutanosiblik qo‘shimcha mulohaza yuritilishini ta’minlaydi.
94
1920 yillarning ikkinchi yarmida rus psixotexniklari tez suratlarda kasbiy 
faoliyatnin tamoyilva usullarini ishlab chiqdilar. Shu tadqiqotlarni umumlashtirishi 
natijasida 
psixotexnikada 
maxsus 
yondoshuv 
professiografiyani 
shakllanishigaolibkeldi.Buyondashuvningmohiyati 
- 
kasblartasviri,umuman 
olganda professiografiyani o‘rganish, kasbning psixologik tavsifi va 
loyihalashtirishini o‘z ichiga oladi.
95