Tariyx fakulteti

III BAP. Antropologiya ha’m tariyx.

3. 1. Antropologıya ushın tariyxıy qaraw

Waqıt ótiwi menen antropologıyanıń wazıypası waqıt ótiwi menen eń múnásip dep esaplanǵan shaxstıń qásiyetleri hám qásiyetlerine, sonıń menen birge jámiettiiń ideologiyalıq sorawları tiykarında ózgertirildi. Eramızǵa shekemgi 4 asirde jasaǵan grek filosofi Aristota, mısalı, " jaratılıw ekilemshi" (biologiyalıq jáne social) dep esaplaǵan adamdıń haywanlardıń parıqlanishiga bólek itibar berildi. Zamanagóy antropologıya ushın HAPIRenlarning bar ekenligi ushın biologiyalıq tiykarlardı túsiniw tárepleri ele da aktual bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, adamlardıń " tábiy" múmkinshiliklerin úyreniwge qızıǵıwshılıq oyatadı, sebebi olarda " biologiya" dep aytıwları menen " biologiya". Sońǵı 150 jıl ishinde antropologıya sezilerli ózgerislerge dus keldi. Sonday etip, Skottland antropolog Jeyms Jeyj ilbekiston (1854-1941), Britaniya koloniyalari hám antropologıya pániniń tiykarǵı temasındaǵı ayırmashılıqlarǵa isenip, Britaniyalıq koloniyalar hám metropoliya xalqınıń materiallıq hám antropologıyalıq qásiyetlerin úyrenip shıqtı. Ol buǵan ishondi insaniyat jámiyeti Rawajlanıwdıń úsh basqıshın izbe-iz rawajlandırıw : Sıyqır, dinge sıyınıw, pán. " Frantsuz antropologıyası hám sotsiolog Lucien Levi-Brulni (1857-1939 ) hár qıylı tsivilizatsiyalarning psixik mexanizmleri iskerligin qıdırıp atırǵan soǵan uqsas giltni (1857-1939 ) ótkerdi. Usı waqıtta, kerisinshe, antropologıyada tiykarǵı itibar adamdıń social -biologiyalıq kelisiwin támiyinleytuǵın universal naǵıslardı úyreniwge qaratılǵan.

-16-

Antropologlarg’a qızıǵıwshılıqtıń ulıwma forması tiyisli bolǵanlıǵı sebepli ámelge asıriladı zamanagóy adamlar Homo Sapiensning bar ekenligi, olardıń bar ekenligin ayriqsha materiallıq hám tariyxıy haqıyqatlıqınan qaramastan, bir túrdegi bir túrdegi social hámkillar. Sonday etip, úlken qızıǵıwshılıq oyatadı, sebebi jámiyette jasaǵan hám házirgi waqıtta jasawdı jasaytuǵınlıq hám jasawdı jasaytuǵınlıq barlıq túrdegi adamlar wákilleriniń eń keń tarqalǵan maslasıwshı qásiyetlerin ańlatadı. Antropologıya Jerdegi bar ekenligi yamasa bir yamasa basqa tsivilizatsiya yamasa bir yamasa basqa tsivilizatsiyaga tiyisliliginen qaramastan, ayriqsha ayrıqshalıqlardı úyrenedi. Sonday etip, tábiy pánler boyınsha bilim kózqarasınan antropologıya pán retinde anıqlaw múmkin ulıwma usıllar Siyasatlı shaxstı maslastırıw. Sonıń menen birge, antropologıya insan tábiyaatındaǵı túrli hádiyselerdiń jeke hám subyektiv formaların qáliplestiriw naǵısın úyreniw ushın qızıǵadı.