Tarix va falsafa kafedrasi fan va texnika tarixi

Poligrafiya va qog’oz sanoati
Ishlab chiqarishning tez o’sishi va ijtimoiy-siyosiy hayotining aktivlashib ketishi poligrafiya oldiga yangi talablar qo’ydi. Asosan Angliyada harf terish mashinalarining ko’pgina tipi paydo bo’ldi. Bosma stanogi ham (F.Kenich va boshqa ixtirochilar tomonidan) takomillashtirilib, tez bosar mashinaga aylantirildi. Poligrafiya sanoatini rivojlantirish sohasida qo’yilgan navbatdagi qadam X1X asrning 50-60 yillarida AQSH va Yevropada rulon qog’ozga bosuvchi rotatsiya mashinalarining joriy qilinishi bo’ldi. Suratlardan nusxa ko’chirish masalasiga kelganda shuni aytish kerakki, poligrafiya ishida qadimgi o’ymakor san’ati va undan keyin (XVIII asr bilan X1X asr o’rtasida) paydo bo’lgan litografiya usuli bilan bir qatorda, klishe tayyorlashning ximiyaviy va fotomexaniq usuli ham qo’llanila boshladi. Klishe tayyorlashda poligrafiya galvanoplastika bilan fotografiya sohasida erishilgan yutuqlardan foydalandi. X1X asrning fan va texnika sohasidagi buyuk kashfiyotlaridan biri bo’lgan fotografiya, ya’ni yorug’ sezgir materiallarda yorug’lik nurlarini ta’sir ettirib barqaror tasvir hosil qilish yevropalik ko’pdan-ko’p olim va ixtirochilar faoliyatining samarasi edi. Tajribalarning so’nggi bosqichida X1X asrning 30- yillarida fransuz tadqiqotchilari J.N.Neps bilan M.Dager zo’r muvaffaqiyat qozondilar. Ammo yorug’ sezgir modda yugurtirilgan kumush plastinkaga birdan ortiq surat olishga imkon bermaydigan dagerotipiyani ishlab chiqarishga tatbiq qilib bo’lmadi. 40-yillarda surat olishning yorug’ sezgir modda yuritilgan shisha plastinkadan negativ hosil qilib, so’ngra undan istalgancha nusxa ko’chirishga imkon beruvchi usullari topilgandan keyingina fotografiyadan keng ko’lamda foydalanish davri boshlandi. Poligrafiya sanoatining rivojlanishi qog’oz sanoati oldiga tegishli talablar qo’ydi. Qog’oz qo’l bilan emas, mashina bilan tayyorlanadigan bo’ldi. 1799 yilda fransuz ishchisi Lui Robert birinchi qog’oz tayyorlash mashinasini ixtiro etdi, shundan keyin, bu sohada tez qog’oz tayyorlashga keng imkon beradigan bir qator boshqa mashinalar ixtiro qilindi. Ishlab chiqarishning bu sohasida uzluksiz va avtomatlashtirilgan texnologik protsessga o’tish kayfiyati ayniqsa erta boshlandi. Latta-puttadan qog’oz ishlab chiqarish usuli ham tobora keng yoyila boshladi.