Tarix” kafedrasi “tarbiya” fanidan

Saxiylik, muruvvat ko‘rsatish va xayr-ehson ma’nosida, savob umidida mol sarflash ham bandalarning mol-dunyodagi haqlaridandir.
Mol-mulk egalarining eng yuksak odoblaridan biri tavozeli bo‘lish va berganini minnat qilmaslikdir.
Mol-dunyo va unga bog‘liq turli dabdaba-shuhratlar inson qadrining o‘lchovi bo‘lolmaydi.
Insonning ixtiyoridagi mol-dunyo - omonat, inson bir xalifa (vakil), xolos.
Taqvodor mo‘min-musulmon odamning e’tiqodi bo‘yicha uning qo‘lidagi mol-dunyo Alloh bergan rizqdir, o‘zi yaratgan narsa emas.
Islom dini ta’limoti bo‘yicha, insonning qo‘lidagi mol unga Alloh O‘z fazlidan bergan omonatdir.
Yakka musulmonlar qo‘lidagi mol-mulk ayni vaqtda musulmon jamoasining ham mol-mulki hisoblanadi.
Ha, Islom mol-mulkka shunday nazar bilan qaraydi. Musulmonlardan har biri qo‘lidagi molning muhofazasini jamoa a’zolariga topshiradi.
Dastlab har bir kishi teng imkoniyatlarga ega bo'lishiga qaramay, ba'zilari yashash uchun mablag'ni zo’rg’a, qiyinchilik bilan topishadi, boshqalar esa ko’ngillari tusagan narsalarga osonlik bilan erishib, molu-dunyoga ko’milib yashaydilar. Nima uchun kambag'allar yanada kambag’allashib boraveradi, boylar esa boyib ketaveradilar, ular qanday fikrlash tarziga ega? Boylarningn hayot tarziga e’tibor bersangiz, ularning hayotga nisbatan shaxsiy dunyoqarashlari mavjud.
Boy insonlar qimmatbaho narsalarni sotib olib, o'zlarining obro'larini ko'tarishlari shart emas. Boy odamlar ishlatilgan narsalarni, jumladan mebel, avtomashinalarni sotib olishda hech qanday yomon narsani ko'rmaydilar. Agar mahsulot yangi ko'rinishga ega bo'lsa, ortiqcha to’lovning nima keragi bor? Ular tejab qolingan har bir tiyinni muhimroq narsaga sarflashni afzal ko'radilar.
Boy odamlarning psixologiyasi shundan iboratki, ular imkoniyatlaridan kelib chiqib, qurbilari yetgan narsalarnigina xarid qiladilar. Topgan pullarini kredit foizini to’lash uchun qarzga kirmaydilar. Ular uzoq muddatli “qullikka kirish” dan saqlanadilar, chunki bu narsa ularni hayot quvonchlaridan mahrum qiladi.
Arzon mahsulotlarni sotib olib, ko'pincha shu yo'l bilan tejazab qolayapmiz, deb o'zimizni aldaymiz. Keling, bir misolni ko'rib chiqaylik: siz falon so’mga poyabzal sotib olishga ehtiyojingiz bor, ammo huddi shunga o’xshash, nisbatan arzonroq va sifat darajasi pastroq bo’lgan boshqa poyzfzalni ko'rasiz. Siz arzon poyafzal sotib olib, pulingizni tejashingizga ishonasiz. Biroq, u juda tez orada eskiradi va siz yana yangisini xarid qilishingizga to'g'ri keladi. Bunda siz yutgan emas, yutqizgan bo’lib chiqasiz. Boy odamlar bunday soxta tejash aldoviga uchmaydilar.
Albatta, boy odamlar ham dam olishadi. Ular hatto nafaqa yoshiga yetmasdan ham ishlamay qo’yishlai mumkin, moliyaviy ahvollari shunga imkon beradi. Ammo bunday odamlar nafaqa yoshiga yetganlarida ham ishlashdan to'xtatmaydilar. Qolaversa, ishtiyoqmand odamning bexosdan ishsiz qolishi qiyin.
Har kuni marketologlar bizni sotib olishga "majbur qilishadi". Ko'pincha biz o'zimiz xohlamagan holda rejalashtirmagan narsamizni xarid qilamiz va buni har doimgi reklama harakati natijasida sodir bo’lganini tushunib ham yetmaymiz. Boy odamlar marketologlarning hiyla-nayranglariga aldanmaydilar. Ular haqiqatan ham zarur bo'lgan narsalarni sotib oladilar va ortib qolgan manbalarni yanada qimmatliroq narsalarga tikadilar.
Boy odamlar aktsiyalar, chegirmalar va maxsus qulay takliflarni kuzatib borishdan charchamaydilar. Axir, tejash imkoniyati bo’lsa, nega undan foydalanmaslik kerak.
Barcha boy odamlar o’z moliyalarini rejalashtiradilar. Ular chiqimni, daraomadni, sarmoyadagi foizlarni, bonuslar, sovg’alar – hamma-hammasini hisobga oladilar. Hullas, har bir tiyin hisobli. Bunda to’g’rilik muhim o’rin tutadi, odam o’zligini yo’qotib qo’ymasligi hamda foyda-zarar, chiqim va harajatlarni doim nazorat qilib turishi kerak. Byudjetni kuzata turib, qaysi yo’nalish yoki kategoriyada sarf-harajat ko’p bo’layotganligini, yoki qaysi joyga pul tikmaslik kerakligini tushunib yetadilar.
Boy insonlar hammaga boyliklarini ko’z-ko’z qilishga zor emaslar. Ular o’zlarining haqiqiy baholarini biladilar, shuning uchun oddiy odamlardek ko’rinadilar. 
Va eng asosiysi boy odamlar yorqin va to’la-to’kis hayot kechirishlari uchun harakat qiladilar. Ular hech kimga hech narsani isbotlab o’tirmaydilar, shunchaki hayotdan zavq olib yashaydilar.


5. Sudxo’rlik, ta’magirlik, poraxo’rlik, o’g’irlik, yolg’onchilik eng yomon illat.
Sudxoʻrlik — gʻoyat ogʻir shartlar bilan qarz berib, foyda olinadigan faoliyat. S.ning paydo boʻlishi ibtidoiyjamoa tuzumining yemirilish davriga toʻgʻri keladi. S. kreditnnt qad. shakli boʻlib, dastlab moddiynatural holda boʻlgan. Uning egasi oʻz isteʼmolidan ortib qolgan mahsulotini muhtojlarga qarzga bergan. Pul paydo boʻlgach, S. pulni gʻoyat yuqori foiz evaziga qarzga berish shakliga kirgan. Sharq mamlakatlari, shu jumladan, Oʻrta Osiyoda S. bilan sarroflar va boy savdogarlar shugʻullangan. S.da qarzni qaytarish muxdati, toʻlanadigan foiz miqdori ogʻzaki kelishuv yoki tilxat bilan rasmiylashtirilgan. Qarz foizining darajasi turli mamlakatlarda turlicha, hatto bir mamlakatdagi shahar va tumanlarda ham har xil boʻlgan. Olingan qarz pulidan kapital tarzida emas, toʻlov va harid maqsadlarida foydalanish, qarz foizining gʻoyat yuqori boʻlishi, kafolat uchun koʻchmas mulk, qimmatbaho buyumlarni garovga qoʻyish S.ka xos. Koʻp hollarda qarzdorlar qarzni oʻz vaqtida uza olmay yeridan, uyjoyidan, molmulkidan ajralib xonavayron boʻlgan, sudxoʻrlar esa boyib ketgan.
Islom dinida S. harom mashgʻulot qisoblanadi. Shu sababli islom dini tarqalgan mamlakatlarda S. yashirin tus olgan. 20-asr boshlarida Oʻrta Osiyoda S. paxta ekadigan muhtoj deqqonlarga yermulklarini garovga qoʻyish sharti bilan boʻnak shaklini olgan. Boʻnak pulini foizi bilan qaytara olmaganlarning yeri boylar qoʻliga oʻtgan.
Mamlakatda ichki bozor va tovarpul munosabatlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi, kredit tizimining nochorligi, mayda tovar xoʻjaligi shakllarining ustunligi S.ning saqlanib qolishi uchun sharoitlar yaratadi. Gʻoyat yuqori foizlarda chakana qarzlar berish shaklidagi S. rivojlangan mamlakatlarda ham mavjud. Lekin bunday faoliyat qonun bilan taqiqlangan. Madaniy bozor iktisodiyoti S.ni rad etadi. S.ning yashirin koʻrinishlari xufiya iqgisodiyot sohasida yashirin bitishuvlarda, jinoiy unsurlar orasida uchraydi. Sudxo'rlik qarz beruvchining qo'pol xatti-harakatlarini, odatda dastlabki kredit bo'yicha foizlarni yoki garov talablarini suiiste'mol bilan yig'ish.
Sudxo'rlik so'zi lotin tilidan olingan bo'lib, so'zdan tashkil topgan usus "foydalanish huquqi" va qo'shimchani ko'rsatib -sura faoliyat turini ifodalovchi. Shu ma'noda, sudxo'rlik unga tegishli bo'lgan narsadan, umuman puldan foydalanish huquqini to'lashni anglatardi.
Sudxo'rlik bilan shug'ullanadiganlar sudxo'rlar deyiladi. Shu ma'noda, sudxo'rlik axloqsiz munosabat deb hisoblanadi, chunki u o'z manfaati uchun qo'lidan kelgan imkoniyatlardan foydalanadi.
Sudxo'rlik amaliyoti eng zaif qatlamga ta'sir qiladi va ijtimoiy, shuning uchun axloqiy muammoga aylanadi. Shu tarzda, sudxo'rlikka qarshi qonunlar suiiste'mol qilish evaziga foyda ambitsiyalarini cheklash uchun yaratilgan.
Tamagirlik — birovdan bir narsa kutish va uning ilinjida boʻlish; moddiy naf koʻrish, ochkoʻzlik, dunyo orttirishga intilish va shu kabi gʻarazli niyatlar bilan qilingan xattiharakat. Huquqda jinoyat motivlaridan biri. Oʻzbekiston Respublikasi JK 56moddasi "k" bandida gʻarazli yoki boshqa past niyatlarda jinoyat sodir etilishi jazoni ogʻirlashtiruvchi holat sifatida belgilab qoʻyilgan. Shuningdek, JK 97moddasi 2qismi "i" bandida gʻam T. niyatida odam oʻldirganlik uchun javobgarlik nazarda tutilgan.
'Poraxorlik'— pora olish, pora berish, bu ishda vositachilik qilish kabi mansabdorlik jinoyatlari. P. moddiy boylik yoki mulkiy manfaat evaziga muayyan harakatlarni bajarish yoki bajarmaslik bilan tavsiflanadi. Oʻzbekiston Respublikasi JK ga koʻra, u boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar sirasiga kiradi. JK boʻyicha, pora olish deganda mansabdor shaxsning oʻz xizmat mavqeidan foydalangan holda sodir etishi lozim yoki mumkin boʻlgan muayyan harakatni pora berayotgan shaxsning manfaatini koʻzlab bajarishi yoki bajarmasligi evaziga shaxsan oʻzi, yoki vositachi orqali moddiy qimmatliklar olishi yoki mulkiy naf koʻrishi tushuniladi. Pora berish deganda mansabdor shaxsning oʻz xizmat mavqeidan foydalangan holda sodir etishi lozim yoki mumkin boʻlgan muayyan harakatni pora bergan shaxsning manfaatlarini koʻzlab bajarishi yoki bajarmasligi evaziga unga bevosita yoki vositachi orkali moddiy qimmatliklar berish yoki uni mulkiy manfaatdor etish tushuniladi.
O‘g‘rilik - o‘zganing mol-mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilish 
Yomon, salbiy xislatlarga ega boʻlishlik; yomon, yaramas ishlar qilish; qabihlik, yovuzlik. 
Yomonlik — yaxshilikning ziddi, shaxs va jamiyat taraqqiyotiga toʻsqinlik qiluvchi illat. Yolgʻonchilik, pastkashlik, munofikdik, behayolik, rahmsizlik, nomardlik, xiyonat kabi tushunchalarda namoyon boʻladi. Diniy nuqtai nazardan yaxshilik ilohiy inoyat, yomonlik esa insondagi shaytoniy va hayvoniy xislatlarning ifodasi tarzida talqin qilinadi; yaxshilik ham, yomonlik ham insonning ixtiyor erkinligidan qay darajada foydalanishining oqibati sanaladi.
Shaxsning salbiy fikrlari, reaktsiyalari, his-tuyg'ulari (g'azab, nafrat va boshqalar) va fazilatlari (tajovuzkorlik, hasad, dangasalik, ochko'zlik va boshqalar). Ular uning yo'q qilinishiga va shunga mos ravishda azob-uqubatlarga, jazo va o'limga olib keladi. Bir so'z bilan aytganda - salbiy oqibatlarga. Har xil illatlar va yomon odatlar: qo'pollik, ichkilikbozlik, giyohvandlik, tuhmat, har xil giyohvandlik, behayolik va boshqalar. Haqiqatning katta qismini o'z ichiga olgan go'zal ibora ham bor: "Yomonlik yorug'lik bo'lmagan yoki juda oz joyda paydo bo'ladi". Ya'ni, sevgi bo'lmagan joyda nafrat paydo bo'ladi, qo'rquv bo'lmagan joyda qo'rquv va shunga mos ravishda qo'rqoq tug'iladi, mehribonlik bo'lmagan joyda yovuzlik yashiringan. va boshqalar. Shuning uchun maslahat: ichingizda va atrofingizda iloji boricha ko'proq Yaxshilik va Nur borligiga ishonch hosil qiling. Alohida katta mavzu - yovuzlikka qarshi kurash nima va bu nima uchun kerak. Lekin bu boshqa gap, hamma narsani bitta maqolaga sig‘dirib bo‘lmaydi. Kim yomonlik yo'qligiga ishonsa, undan birinchi bo'lib azob chekadi. Yodingizda bo'lsin, biz odamlar yovuzlik yo'qligiga ishonishimiz va uni yo'q qilish uchun hech narsa qilmasligimiz yomonlik uchun juda foydali. Ijtimoiy va shaxsiy hayotning har qanday salbiy hodisalarini anglatuvchi, insonning ma'naviy, aqliy va biologik salohiyatini yo'q qilishga olib keladigan va o'zaro yomonlikni keltirib chiqaradigan axloqiy kategoriya. Yovuzlik har doim o'ta o'lchamli, haddan tashqari, kuchli, buzuq narsadir. U o'zini shaxsning salbiy holati (azob, qo'rquv, azob, qashshoqlik, xo'rlash), bu holatlarga sabab bo'lgan kuchlar (tabiiy elementlar, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar, odamlarning harakatlari), shaxsning shaxsiy fazilatlari (nodonlik) sifatida namoyon bo'ladi. , dangasalik, shafqatsizlik, kinizm) . Yovuzlik yaxshilikning antipodidir, u bilan birga yashaydi, ko'pincha u bilan oziqlanadi va hatto undan o'sib chiqadi. Demak, inson uchun haddan tashqari tashvish uni ojiz va boshqa birovning qayg'usiga befarqligiga olib kelishi mumkin. Yovuzlik nisbiydir: "bizga so'zimiz qanday javob berishini taxmin qilish uchun berilgan emas".
YOMONLIK - ahloqiy ongning eng umumiy tushunchasidir.