Tarix” kafedrasi “manbashunoslik va tarixshunoslik”

Qur’on va qur’onshunoslik.
£ur’on 114 ta suradan iborat b´lib, dastlabki – Surai fotihani hisobga olmaganda eng uzun suralardan boshlanib, u yo²iga ³is³ara boradi va kam oyat li suralar bilan yakunlanadi. £ur’on kitob holiga kelgach, u k´plab k´chirila boshladi. Shu bilan birga xal³ ma’naviy ehtiyoji bilan bo²li³ b´lgan bosh³a ilmlar yuzasidan yoziladigan kitoblarga ham y´l ochildi. Masjid va madrasalarda, saroylarda kitob xazinalari yuzaga keldi. Islomgacha b´lgan davr adabiy, tarixiy va ilmiy manbalari bir sidira k´rib chi³ildi va h.k.


Hadis va muhaddislar
Ma’lumki, xadislar islom olamida £ur’ondan keyin ikkinchi mu³addas manba hisoblanib, ijtimoiy hayotning barcha jihatlariga ´z ta’sirini k´rsatgan. muhaddislik (hadis yi²ish an’analari), Rasululloh hayot va³tlaridayo³ yuzaga kelgan. ¥imom ibn Munnabbixning (vft. 101 h.) «Sahiyfa» asari eng ³adimiy hadis hisoblanadi. U 138 ta hadisdan iborat b´lgan. Bu asarning VI asr hijriyda k´chirilgan nusxasi sa³lanib ³olgan. Islomshunos olim U.Uvatovning xabar berishicha, kitob shaklida, rasmiy ravishda yozilgan birinchi hadis kitobi xijozlik olim Ibn Shihob az-Zaxriy (vft. 124 h.) ³alamiga mansub. Bu t´plam xalifa Umar k´rsatmasi bilan yuzaga kelgan. Umuman xalifa Umar madinaliklarga xam xudi shunday topshiri³lar bergan. ¥ijriyning ikkinchi asrida yaratilgan xadis t´plamlari ichida Molik ibn Anasning «Muvatta» nomli kitobi (Uvatov, 9-b.) alohida ³adrlanadi. Shuni ham aytish kerakki, bu asrdan k´plab nu³sonli hadislar ular ³atorida hatto soxta hadislar ham tar³ab ketdi.


Tafsir ilmi.
Islom dini turli tillarda s´zlashuvchi xal³lar ´rtasida keng yoyilgan b´lsa-da, £ur’onning tarjima ³ilish ta³i³langan, fa³at tafsir ³ilish (aynan izohlash) an’anaga aylangan edi.
Ma’lumki, biror matnning ma’nosini yechish, sharhlash, izohlash tafsir deyiladi. Diniy ma’noda £ur’on oyatlarini izohlash va shu t´²risida yozilgan kitob tafsir deyilgan. Tafsirda odatda har bir sura yoki oyatning ³aysi yerda nozil b´lgani, surada nechta oyat borligi va nimalar xususida gap ketishi, nozir b´lish sabablari batafsil yoritiladi. Islom dini tarida va ³´lyozma fonlarimizda fors, turk, urdu va bosh³a tillarda bunday tafsirlar juda k´p. ammo ulardan t´³³iztasi – Tafsiri Tabariy, Tafsiri Saolibiy, Tafsiri Zamaxshariy, Tafsiri Bayzoviy, Tafsiri Faxriddin Roziy, Tafsiri Jalolayn (ikki Jalol) – sunniylikda; Tafsiri Tabariy, Tafsiri ¥illiy, Tafsiri ¥usayniy – shiallikda tan olingan va keng tar³algan. Markaziy Osiyo minta³asida k´pro³ £ur’onning tatar tilida ³ilingan tafsirlari tar³algan edi. s´nggi paytlarda ´zbek tilida yaratilgan tafsirlardan sobi³ muftiy Muhammad Sodi³ning «Tafsiri hilol» (T., «Movarounnahr», 1991) ini misol tari³asida keltirish mumkin.

Islomshunoslik.
VII asrda paydo bo’lgan islom dini tez orada ulkan xududga tarqaldi. Arab xalifaligi tashkil bo’lgach bu davlat tarkibiga kiruvchi mamlakatlar, xalqlar tarixi, madaniyatiga juda katta ta’sir o’tkazdi. Bizning maqsadimiz islom manbashunosligi asoslari Qur’on, Hadis va tavsirlar tarix ilmi, manbashunoslik nuqtai-nazaridan o’rganishdir. Chunki xalqimiz hayotida XX asr boshlarigacha, xatto bugungi kunda ham e’tiqod masalalari musulmonchilik qonun qoidalari amal qilib kelmoqda. Bundan tashqari aksariyat yozma manbalar islom manbashunosligi qonun qoidalariga binoan yaratilgan. Mana shuning uchun ham tarixchi pedagoglar islomiy manba asarlarini yaxshi bilishi va o’z pedagogik faoliyatlarida foydalanishi lozim. Manbashunoslik fanida talaba dinshunoslik fanida olgan bilimlarini yanada chuqurlashtirish nazarda tutiladi.