Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Dam-Dam-Chashma 1 g’or makoni. Bu yodgorlik ham Balxanbo‘yi hududida joylashgan . Bu yodgorlik A.P.Okladnikov tomonidan Jabal g‘or makoni kashf etilishi jarayonida aniqlangan bo‘lsada, lekin uning tadqiqoti bir necha yil keyin amalga oshirilgan. Qazilma jarayonida Dam-Dam-Chashma 1 yodgorligidan 6 ta madaniy qatlam aniqlangan va ulardan deyarli tosh asrining barcha bosqichlariga oid tosh buyumlari to‘plamini qo‘lga kiritgan. Keyinchalik, G.E.Markov 1970-1971 yillar maboyinida qazilma ishlarini davom ettirib, bu tadqiqotida yodgorlik madaniy qatlami 6 ta emas, balki 5 ta ekanligini aniqlab, ilmiy asoslab berdi. 4-madaniy qatlamni yuqori va pastki madaniy gorizontlarga ajratdi. G.E.Markovning ko‘rsatishicha yodgorlikning 5 hamda 4 (yuqori va pastki madaniy gorizontlari) - madaniy qatlamlari mezolit davri jamoalariga tegishli bo‘lib hisoblanadi.

Shu tariqa A.P.Okladnikov, G.E.Markov, G.F.Korobkova, S.Hamraqulievlar Jabal g‘or makonining 8-7-madaniy qatlamlari, Dam-dam-chashma 2 yodgorligining 8-4 madaniy qatlamlari,Dam-dam-chashma 1 yodgorligining 5 hamda 4 (yuqori va pastki madaniy gorizontlari) madaniy qatlamlari, Qaylu g‘or makonining pastki madaniy qatlamlari, Xo‘jasuv 1 makoni, Depe-chag‘onoq, Qasqirbuloq kabi topilma joylari Turkmaniston hududi mezolit davri jamoalariga tegishli degan xulosaga kelishgan.

Sharqiy Kaspiy bo’yi hududi mezolit davri jamoalariga oid yodgorliklar soha tadqiqotchilari tomonidan 2 gruppaga ajratilmoqda: 1- gruppa Balxanbo’yi yodgorliklari (Dam-Dam-Chashma 2 manzilgohi 8-4 madaniy qatlamlari, Jebal makoni 8,7 madaniy qatlamlari, Qashqirbuloq makoni va h.k), 2-gruppa Zarzi madaniyati xususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan manzilgohlar (Qaylu makonining pastki qatlamlar, Dam-Dam-Chashma 1 manzilgohining 4-qatlami, Xo’ja-Su 1 manzilgohi va hakozalar).

Ta’kidlash joizki, Jabal g‘or makoni, Dam-dam-chashma 1,2 yodgorliklari ko‘p madaniy qatlamli yodgorliklar hisoblanadi. Tosh qurollarining tipologik tahliliga ko‘ra ularning pastki madaniy qatlamlarini tadqiqotchilar paleolit davrining so‘nggi bosqichlari jamoalari moddiy madaniyatiga tegishli degan xulosaga kelishgan