Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Tutqovul manzilgohi. Bu yodgorlik Dushanbe shahridan chamasi 70 km Janubiy-SHarqiy tomonda Vaxsh daryosining yon bag‘rida joylashgan bo‘lib, 1956 yilda taniqli arxeolog A.P.Okladnikov tomonidan topilgan. Keyingi yillarda V.A.Ranov yodgorlikni atroflicha tadqiq etgan. Qazilma ishlari natijalari yodgorlikni ko‘p madaniy qatlamli ekanligini ko‘rsatdi va ular mezolit, neolit davri jamoalariga tegishli hisoblanadi. Xususan, tadqiqotchining ma’lumoticha 3-gorizont ilk mezolit davriga mansub bo‘lib, undan 300 dan ortiq tosh buyumlaridan iborat to‘plam qo‘lga kiritilgan. Tosh qurollari asosan chaqmoqtoshdan yasalgan bo‘lib, ularning tipologik tahliliga ko‘ra, bu to‘plamda yaxshi ishlov berilgan mikrolit qurollar, jumladan geometrik qurollar ko‘pchilikni tashkil etgan. O‘zaksimon qirg‘ich qurollarining, ponasimon qurollarning uchratilganiga asoslanib tadqiqotchilar bu madaniy qatlam mezolit jamoalariga tegishli ekanligi haqidagi xulosaga kelishgan(25-rasm). Qolgan madaniy qatlamlari neolit davriga oid deb topilgan.