Tarix fakulteti jahon tarixi kafedrasi jahon tarixi

2. Qadimgi Rim me’morchiligi va san'ati. Qadimgi rimliklar me'morchilik, haykaltaroshlik, rassomchilik va san'atning boshqa sohalarida katta yutuqlarga erishganlar. Bu sohada ular dastlab etrusklar, keyinchalik esa yunonlardan ko`p narsalarni o`rganganlar.
Rim imperiyaida va Italiyada Rim, Kapuya, Andrianopol, Ravenna va Karfagen kabi yirik shaharlar ko`p bo`lgan. Ayniqsa imperiya poytaxti Rim katta shahar edi. Imperiyadagi, ayniqsa Rim shahridagi me'moriy binolar o`zining kattaligi, hashamatliligi va go`zalligi bilan kishilarni hayratga solgan. Bu binolar imperiyaning kuch-qudrati va boyligini boshqa mamlakatlarga namoyish qilib turgan. Rimliklar yunon me'morchiligining yutuqlaridan samarali foydalanganlar. Ayni vaqtda o`zlari ham binokorlik san'atida ko`pgina yangiliklar yaratganlar.
Rimliklar beton ixtiro qilib, undan bino qurilishida, ayniqsa ark va gumbazlarni ishlab chiqishda foydalanganlar⁸⁸.
Ark – yoy shaklidagi bostirmadir. U lotincha – arkus – kamalak so`zidan kelib chiqqan. Ustalar Rim shaharlarining maydon va ko`chalarida imperatorlar sharafiga zafar arklari qurganlar. Ko`priklar, suv quvurlari qurilishida arklar keng suratda qo`llanilgan. Rim ustalari tog`lardagi buloqlardan pastga qarab bir tekisda ozgina nishab qilib, suv tarmoqlari o`tkazganlar. Bunday nishablikni hosil qilish uchun pastlik joylarda arkli ko`priklar qurilgan. Ularning ustiga suv oqib o`tadigan tarnovlar o`rnatilgan. O`ndan ortiq suv quvuri tarmoqlari Rimga tog` buloqlaridan suv yetkazib bergan.
Gumbaz yoysimon inshoot bo`lib, to`nkarib qo`yilgan katta qozonni eslatadi. Rimdagi Panteon, ya'ni «Barcha xudolar ibodatxonasi» gumbazli binolar qurilishining ajoyib namunasidir. Bu ibodatxona binosi hozirgacha saqlanib qolgan. Ibodatxonaning yuqorisida doira shaklida katta deraza bo`lib, undan tushadigan yorug`dik Panteon ichkarisini ravshan ko`rsatib turadi.
Rim ustalari imperator uchun muhtasham saroylar, qasrlar, ma'muriy binolar qurishgan. Rimdagi imperator termalari ham me'morchilikning nodir namunalaridan biri hisoblanadi. Termalar issiq va sovuq suvlari bo`lgan hammomlardir. Rimning erkin kishilari bo`sh vaqtlarini termalarda o`tkazganlar. Termalarda dam olish xonalari, oshxona va kutubxonalar bo`lgan.
Milodning birinchi asrida rimlik ustalar gladiatorlarning janglari uchun Kolizey amfiteatri binosini qurganlar. Bu amfiteatr o`zining ulkanligi bilan kishini hayratga soladi. Amfiteatr arenalariga 11 ming yirtqich chiqarilgan, 10 ming gladiator bir-biri bilan jang qilgan va yirtqich hayvonlar bilan olishgan.
I asrda Rimda 50 ming tomoshabin joylashadigan Kolizey amfiteatri qurilgan. Imperator Trayan tomonidan o`tkazilgan bayram tantanasi 123 kun davom etgan.
Haykaltaroshlik tasviriy san'atning bir turi bo`lib, u Rimda ham Yunonistondagi singari ancha qadimda rivojlangan. Ammo rimliklar haykaltaroshlikning sirlarini yunonlardan o`rganganlar. Lekin Rim haykaltaroshlari portretlar yaratishda Yunoniston haykaltaroshlaridan o`zib ketganlar. Rimda ishlangan portretlar odam qiyofasining tashqi ko`rinishini aniq ifodalash bilan birga uning xususiyatlarini, xulq-atvorini, aqlini, irodasini, qahramonligini, johilligini va ochko`zligini ko`rsatib turardi.
Bu jihatdan Spesion, Gannibal, Sezar, Pompey, imperatorlar Avgust, Trayan va boshqalarning haykallari diqqatga sazovordir. Rim haykaltaroshligi o`zining badiiy jihatdan boyligi va xilma-xilligi bilan ham ajralib turardi.
Rassomchilik ham tasviriy san'atning bir turidir. Qadimgi rimliklar rassomchiligining asoslari etrusklar davriga borib taqaladi. Qadimgi etrusk rassomlari erkak va ayollarning rasmlarini ishlashda mohir bo`lganlar. Qadimgi Rimdagi rassomlik devoriy rasmlarda ham o`z aksini topgan. Imperatorlar, aslzodalar va boy amaldorlarning saroylari, ularning devorlariga har xil naqshiy rasmlar chizilgan.