Tarix bo’yicha sinfdan tashqari olib boriladigan ishlar Reja: Sinfdan tashqari olib boriladigan ishlarning ahamiyati, ularning tarix ta’limi bilan bog’liqligi

3. Tarix to’garaklari, konferensiyalar, tarixiy kechalar.
Qo’shimcha o’qishni tashkil etishda o’quvchilarni kitobga qiziqtirish O’quvchilarning qo’shimcha o’qishi zarur bo’lgan kitoblar o’z vaqtida tavsiya etiladi. Ba’zi metodik asarlarda ko’rsatilganidek, hamma sinflardagi o’quvchilarning chorak ichida yoki o’quv yilining yarmida o’qishi uchun kitoblarning katta ro’yxatini birdaniga tavsiya qilish to’g’ri bo’lmaydi, tajriba ham rad qildi. Bu masalada ham har bir sinf bolalarining yoshi, bilim darajasi va malakalarini nazarga olib ish ko’rish lozim bo’ladi. Masalan, 5-6-sinflarda o’quvchilar mustaqil o’qishlari lozim bo’lgan kitobga doir mavzu darsda o’rganib bo’lingandan keyin qanday kitobni o’qish kerakligi tavsiya qilinadi; 7-8-sinfda mavzuga kirish darsida, agar o’qishga tavsiya qilinadigan kitob hajmi katta bo’lsa, temani o’rganishdan 2—3 hafta oldin, 9-sinflarda esa, yil boshida, hattoki eski yilning oxiridayoq tavsiya qilish ma’qul, negaki tavsiya qilingan kitoblardan ba’zilarini o’quvchilar yozgi ta’til vaqtida ham o’qishlari mumkin.
O’quvchilarning yozuvchilar bilan uchrashuvlari ularning kitobxonlik ishtiyoqini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Tarixiy mavzularga bag’ishlangan kecha va konferensiyalarni o’tkazish, o’qilgan kitoblarni muhokama qilish kabi tadbirlar ham muhim o’rin tutadi.
O’quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini, shu jumladan tavsiya qilingan kitoblardan qanday foydalanganliklarini o’qituvchi doim nazorat qilib turadi.
Bu bilan o’qituvchi o’quvchilarda qo’shimcha adabiyot o’qishga rag’batii kuchaytiradi, kitoblarni tushunib o’qishga o’rgatadi, qo’shimcha kitoblar o’qib olgan bilimlarini darsda, tarix to’garagida va ekskursiyalarda olgan bilimlari bilan bog’lay bilishga va ulardan foydalana bilishga o’rgatadi.
5-6-sinflardayoq o’quvchilar o’qigan narsalarni tushunish, ularga baho bera bilish va ulardan xulosa chiqarish malakasini bir qadar hosil qiladi. O’quvchilarda mustaqil o’qish uchun tavsiya etilgan kitoblarga ongli va to’g’ri munosabatni tarbiyalash uchun ularni o’qigan kitoblarni maxsus daftarga qayd qilib va har bir kitobga o’zlarining qisqacha taqrizlarini yozib borishga o’rgatish kerak.
Tabiiy, 5-6-sinflardagi o’quvchilarning o’qigan kitoblariga bergan baholari yuzaki bo’lsa-da, keyinchalik aytaylik, 7-8-sinf o’quvchilarning bahosi mazmunan boyib boradi. 9-sinfda esa, berilgan baholar mazmuni yanada chuqurlashadi.
Tarixiy temalarda o’tkaziladigan kechalar sinfdan tashqari ishlarning muhim tashkiliy formasi bo’lib, ularning asosiy vazifasi har xil san’at vositalari (badiiy o’qish, muzika, ashula, inssenirovkalar) yordamida o’quvchilarga tarixiy faktlar, voqealar hamda hodisalarning mazmuni, mohiyati va ahamiyatini uqtirishdan iboratdir. Hozirgi vaqtda tarixiy temalardagi kecha va ertaliklar maktab tajribasida keng qo’llanilmoqda.
Tarixiy mavzulardagi kecha va ertaliklar oldiga quyidagi talablar qo’yiladi:
1. Maktabda o’tkaziladigan kecha yoki ertaliklar o’quvchilarni vatanparvarlik, mehnatsevarlik, milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga yordam berishi lozim.
O’tkaziladigan har bir kecha va ertalik o’quvchilarning ommaviy bayramiga aylansin, unda ishtirok etgan har bir o’quvchi o’zining qobiliyat va talantini namoyish qilsin.
Kechaning ko’ngilli o’tishiga erishish lozim. Uning maroqli
o’tishi uchun xarakteriga qarab, turli mavzularda dokladlar ting-
lash, she’rxonlik qilish, tarixiy voqealarning qatnashuvchilari
bilan uchrashuvlar tashkil qilish mumkin. Har bir kecha albatta
badiiy qism (ashula, muzika, inssenirovka, viktorina o’yinlar,
hazil-toifadagi konkurslar va shu kabilar) bilan yakunlanadi.
Bunday kechalar o’quvchilar faolligini oshiradi, ularni tashkiliy ishlaridagi ishtiroki ijtimoiy foydali mehnatga o’rgatadi, jamoa oldidagi javobgarlik hissini oshiradi.
Tarixiy kechalar tematika jihatidan o’quv dasturiiing mazmuni bilan zamonamizning dolzarb masalalari va yubiley sanalari bilan bog’lab o’tkaziladi. Maktab tajribasida o’quv dasturi bilan bog’liq quyidagi mavzularda o’tkazilgan kechalar diqqatga sazovordir. 6-sinfda «Qadimgi Misr», «Qadimgi Gretsiya madaniyati», «Spartak yetakchiligidagi qullar qo’zg’oloni», «Qadimgi Rim madaniyati»; 7-sinfda «Xalq qahramoni Janna D' Ark», «Ilm-fan kurashchilari»; 8-sinfda «Aleksandr Nevskiy», «Minin va Pojarskiy»; 9- sinfda «1812 yil urushi», «Dekabristlar», «Parij Kommunasi» va boshqalar.
Tarixiy kechalar davrimizning ijtimoiy-siyosiy hayotiga doir mavzularga ham bag’ishlanadi. Masalan, «Jahonga tinchlik», «CHet ellik do’stlarimiz», «Mehnat va texnika tarixidan», «Zamonamiz qahramonlari» va boshqalar.
Yubiley sanalarga bag’ishlangan kechalar o’tkazish odat tusiga kirib qoldi. (1 sentyabr, 8 Mart, Konstitutsiya kuni, Vatan himoyachilari kuni, va h. k.)
Maktab tajribasida shaharlar yubileyiga bag’ishlangan kechalarni o’tkazish ham rasm bo’lib bormoqda.
Maktab tajribasi o’lka tarixini o’rganishda tarixiy kechalarning roli borgan sari ortib borayotganini ko’rsatmoqda. Maktabda o’lkani o’rganish bilan bog’liq hamma ishlarni tarixiy kecha bilan yakunlash odat tusiga kirib qoldi, o’lkani o’rganishga bag’ishlangan kechalar o’quvchilar orasidagina emas, balki o’lka aholisi orasida ham tarixga qiziqish tug’dirmoqda. Hozir tarixni chuqurroq o’rganishga intilish kuchayib borayotgan sharoitda tarixiy kecha va konferensiyalar tashkil etishning ahamiyati yanada ortib boradi.
Maktabda o’tkaziladigan tematik kechalarning muhim turlaridan biri kitobxonlar konferensiyasidir. Konferensiyada o’qituvchi rahbarligida o’qilgan kitoblar muhokama qilinadi. Imkoniyat bo’lganda muhokamaga qo’yilgan kitobning muallifi ishtirok qilsa yana yaxshi bo’ladi.
Shunday qilib, tarixiy kecha va konferensiyalar sinfdan tashqari o’quv ishlarining muhim formasi bo’lib, o’quvchilarning darsda olgan bilimlarini to’ldirish, ularning mustaqil va ijodiy ishlash qobiliyatlarini o’stirish, ijtimoiy faoliyatga tayyorlashning muhim vositasi bo’lib xizmat qiladi. Tarix yoki tarixiy-o’lkashunoslik to’garagi odatda bir xil yoshdagi sinf o’quvchi-laridan tashkil topadi.
To’garak ishining mazmuni a’zolarining yoshiga, bilim saviyalari va malakalariga qarab turlicha bo’ladi. 5-6-sinf o’quvchilari uchun tashkil etilgan tarix to’garagining asosiy vazifasi o’quvchilarda tarixni o’rganishga paydo bo’la boshlagan qiziqishni rivojlantirish, ularni tarixiy materiallar ustida mustaqil va ijodiy ishlay boshlashga o’rgatishdan iboratdir.
7-8-sinflarda, ayniqsa 9-sinflarda tashkil etilgan to’garak tematikasi, uning mazmuni o’quvchilarning o’sib borayotgan talablariga to’la javob beradigan bo’lishi kerak. Maktab tajribasida 9-sinflardagi o’quvchilar uchun tashkil etilgan to’garaklarda mamlakat iqtisodiyotiga, xalq xo’jaligining yuksalishiga doir masalalarni o’rganishga katta e’tibor berilganini ko’ramiz. Tarix yoki tarixiy-o’lkashunoslik to’garagida o’quvchilarning qiziqishlariga qarab har xil masalalar - harbiy-tarixiy, ulug’ kishilar, tarixiy arboblar va mashhur qahramonlarning biografiyasi, madaniyat va san’at tarixi, tarixiy-o’lkashunoslik materiallari, kundalik voqealar va boshqalar o’rganiladi. To’garak o’quvchilarni tarixiy tadqiqotning ba’zi tomonlari bilan ham ma’lum darajada tanishtiradi. Masalan, yosh arxeologlar, yosh arxivshunoslar to’garagida o’quvchilar arxeologiya ishlarini olib borish, arxivda ishlash malakalarini egallaydilar. To’garakda ma’ruza qilishga, axborot berishga, ko’rsatmali qurollar tayyorlash va eskilarini ta’mirlashga, ta’limning texnika vositalari bilan ishlashga o’rganadilar. Tarixiy-o’lkashunoslik to’garaklarining faoliyati ko’proq yuqori sinf o’quvchilarining kichik yoshdagi o’quvchilar va aholi orasida olib boradigan targ’ibot ishlari bilan bog’langan bo’ladi.
To’garakda tarixiy-biografik mavzularni o’rganish o’quvchi yoshlarni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Agarda 5-7-sinf o’quvchilari uchun kishilarning jangdagi qahramonligi, jonbozligi qiziqarli va tushunarli bo’lsa, yuqori sinflardagi o’quvchilarni olim, tadqiqotchi va davlat arboblarining ichki dunyosi, yirik olim bo’lgunga qadar bosib o’tgan yo’li qiziqtiradi. SHu sababdan 8-9-sinflarda va o’rta maxsus ta’lim tizimida to’-garaklar tematikasining asosiy mazmunini ko’pincha biografik xarakterdagi mavzular tashkil etadi. To’garakda harbiy o’tmishni o’rganish alohida ahamiyat kasb etadi. Masalan, 5-6-sinf o’quvchilari to’garagida qadimgi dunyo, o’rta asrlardagi harbiy texnikani o’rganish mumkin. 7-9-sinflardagi o’quvchilarning to’garaklarida urush va harbiy san’at tarixining nazariy masalalari o’rganiladi.
Shunday qilib, sinfdan tashqari ishlarning muhim formasi bo’lgan tarix to’garagi ham o’quvchilarning tarixni o’rganishga qiziqishini oshiradi, olgan bilimlarini chuqurlashtirish va kengaytirishga hamda mustaqil ijodiy ishlay bilish sohasida malakalarini hosil qilishlariga yordam beradi.