Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Àràblàrgà qàrshi õàlq qo‘zg‘îlînlàri. VIII–IX àsrlàrdà 
istilî qilin 
gàn màmlàkàtlàrdà qàtîr õàlq qo‘zg‘îlînlàri 
bo‘lib o‘tgàn. Iroqning Kufà shàhridà 685–687-yillarda 
bo‘lgàn qo‘zg‘îlîndà àràb và fîrslàr – shahar kàm-
bàg‘àllàri và hunàrmàndlàr qàtnàshgàn.
O‘rtà Îsiyoning jànubi Màrv vîhàsidà 747-yilda bosh-
langan  Àbu Muslim bîshchiligidàgi qo‘zg‘îlîndà àhîlining 
bàrchà tîifàlàri ishtirîk etàdi. Qo‘zg‘olon Movarounnahr 
va Xurosonni qamrab oladi. Abu Muslim boshchiligida-
gi qo‘zg‘îlîn nàtijàsidà Umàviylàr hukmrînligi tugàtilib, 
õàlifàlikdà bîshqàruv yangi sulîlà Àbbîsiylàrgà  o‘tàdi.
Arab xalifaligi 630–1258-yillarda  hukm surgan. 
Unda Umaviylar (661–750)  va Abbosiylar sulolalari 
(750–1258)  hukmronlik qilgan.
Mîvàrounnàhr màrkàzi Sug‘diyonàdà 769–783-yillàr-
da  M
uqànnà  bîshchiligidà yirik õàlq qo‘zg‘îlîni bo‘lib 

---

53
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
o‘tàdi. Qo‘zg‘î 
lînchilàr uzîq yillàr 
àràb qo‘shinlàriga qarshi muvàffàqi-
yatli kurash olib boràdilàr. Îzàr-
bàyjîndà 815-yilda Bîbak bîsh-
chiligidàgi qo‘zg‘îlîn hàm 20 
yildàn îrtiq dàvîm etàdi. Tàriõdà 
«qizil ko‘ylàklilàr» nîmini îlgàn bu 
qo‘zg‘îlîn qàtnàshchilàrining shiîri 
quyidagicha edi: «Qirq yil qul bo‘lib 
yashàgàndàn bir kun îzîd bo‘lib 
yashàgàn ma’qul!».
Õàlq qo‘zg‘îlînlàri, urushlàr, 
hîki 
miyat uchun kuràshlàr õàlifàlik-
ning siyosiy inqirîziga sabàb bo‘là-
di. Õàlifàlikdàn ajrab chiqqan bi-
rinchi mustàqil àmirlik 756-yilda Ispàniyadà tàshkil 
tîpadi. U Õ àsrdàn Qurdîbà  (Kordova) àmirligi nîmini 
îladi. IX àsr 
dàn Misr, Erîn, Mîvàrîunnàhr và Xuroson 
mustàqillikkà erishàdi. Àbbîsiylàr qo‘lidà Yaqin Sharq và 
Àràbistîn yarimîrîli qîlàdi, õî 
lîs. Mo‘g‘ul õîni Õuloku 
1258-yilda Bag‘ 
dîdni egallagandan so‘ng, Àràb õàlifàligi 
barham topadi.
1. Xalifalikning dastlabki 20 yillik tarixidan o‘qigan 
va bilganlaringizni so‘zlab bering.
2. Xaritadan arablar istilo qilgan mamlakatlarni 
ko‘rsating.
3. Xalifalikka kirgan noibliklarda qanday soliqlar 
joriy etilgan? Ulardan qaysilari avval ham 
bo‘lgan?
4. Arablarga qarshi xalq qo‘zg‘olonlari bo‘lgan 
joylarni ko‘rsating va ularning sabablarini ay-
ting.