|
Qàdimgi dunyo
|
O‘rtà àsrlàr
|
Yangi davr
|
Eng yangi dàvr
|
3
|
2
|
1
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
21
|
Milîd- gàchà àsrlar
|
Milîdiy àsrlàr
|
8 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
I BOB. O‘RTA ASRLARNING
ILK DAVRI
1-§. GERMAN QABILALARI VA RIM IMPERIYASI
Milodning ilk asrlarida Osiyodagi xunn, Yevropadagi german qabilalarida mulkiy tabaqalanish kuchayib, ular zaiflasha boshlagan Rim imperiyasiga bosqinlarini kuchay- tirishgan.
Õàlqlàrning buyuk ko‘chishlàri. Milîdiy IV–VI àsrlàrdà
Yevropani õunn qàbilàlàri bîshlàb bårgàn «Õàlqlàrning buyuk ko‘chish- làri» jàràyoni qàmràb îlàdi. Ushbu jarayonning o‘ziga xos bir qancha sabablari bo‘lgan. Avvalo, german qabilalarida ahîli sînining ko‘pay- ib bîrishi nàtijàsidà yangi yårlàrgà bo‘lgàn tàlàbning îshishi, mul- kiy tàbàqàlànish kuchàyishi Ger- man qabilalarini yangi hududlàrni egàllàshgà undàdi. Bundan tashqari, xunnlàrning IV àsrdàn Shàrqdàn ko‘chishlari va hujumlàri ko‘plàb
1-rasm. Varvarlar
vàrvàr qàbilàlàrini o‘z yerlàridàn siljishgà màjbur qilgan. Yevropadà
II àsrdàn iqlimning sîviy bîshlàshi keyingi asrlarda ekin- zorlarni qo‘riqqa, suv hàvzàlàri và ulàrgà yaqin yårlàrni esa bîtqîqliklàrga àylàntirdi. Ushbu omillar xalqlarning yashàsh và õo‘jàlik yuritish uchun yangi qulày hududlàrni izlashiga turtki bo‘lgan. IV–VI àsrlàr Yevropa xalqlari tarixi uchun buyuk kochishlar davri hisoblanadi.
Gårmàn qàbilàlàri va ularning mashg‘ulotlari. Rim impåriyasining shimoli-sharqiy chågàràlàri bo‘ylàb jîylàsh-
gàn vàrvàr qàbilàlàri milodiy asr boshlarida ham urug‘chilik jàmîàsi dàràjàsidà yashàr edilàr.
Qàdimgi gårmàn qàbilàlàri (frànklàr, våstgîtlàr, îstgîtlàr, vàndàllàr, burgundlàr, làngîbàrdlàr) Råyn và Elbà dàryolàri hàvzàsidà jîylàshgànlàr.
Ularning asîsiy màshg‘ulîtlàri chîrvàchilik bo‘lgàn. Chorvadan
tashqari pàrràndà bîqqànlàr, îv va bàliqchilik bilàn shug‘ullàn- gànlàr. Milîdiy àsr bîshlàridàn ahîli sînining ko‘pàyishi xo‘ja- likda dåhqînchilikning àhàmiyatini îshiràdi.
Urug‘ jàmîàlàri hàmkîrlikdà o‘r-
3-rasm. Temir tishli omoch
mîndàgi dàràõtlàrni kåsib, yangi yårlàr îchgànlàr. Yerga oddiy yog‘och so‘qa bilan ishlov berilishi, yerning o‘g‘it- lanmasligi ekinzorlarning kuchsizlanib, 2–3 yildàn so‘ng hîsilning kåskin kàmàyishiga olib kelgan. Gårmànlàrda kåyinchàlik omîchdàn tåmir pluggà o‘tilishi måhnàt unum- dîrligigà, hîsilning îshishiga sabab bo‘lgan.
|
Rimliklar madaniy taraqqiyotning ancha quyi pog‘o- nasida turuvchi xalqlarni «vàrvàrlàr» dåb àtàgànlàr.
|
Àsrlàr o‘tib dåhqînchilikdà àlmàshlab ekish qo‘llànilà bîshlàndi. Milîdiy IV àsrdàn bàhîrgi và kuzgi bug‘dîy o‘rnigà dukkàkli ekinlàr ekish, hàydàlgàn yårni ikki dàlà- gà bo‘lib (shuning uchun bu uslub ikki dàlàli àlmàshlab
birinchi yil
ikkinchi yil
4-rasm. Ikki dalali almashlab ekish
ekish dåyilàdi) birigà dîn såpib, ikkinchisini shudgîr qilib dàm bårish hàmdà ulàrni hàr yili àlmàshtirib turish yo‘lgà qo‘yilgan. Bu hîsil miqdîrini îshirish bilàn bir vàqtdà ekinzîrlàrni tåz-tåz àlmàshtirish zàruriyatidàn õàlîs etàdi. Gårmànlàr dîn và dukkàkli ekinlàrdàn tàshqàri pîliz màh- sulîtlàri, sàbzàvîtlàr, shu jumlàdàn, kàràm yetishtirishgàn. Germanlarda hunàrmàndchilikning to‘qimàchilik,
yog‘îchsîzlik (õususàn, qàyiq yasàsh), zàrgàrlik, tåri- ko‘nchilik sîhàlàri tàràqqiy etgàn. Ichki sàvdîdà eng muhim àshyo tåmir buyumlàr hisîblàngàn. Gårmàn qàbilàlàri qo‘shnilàri bo‘lgan rimliklàrgà qullàr, chîrvà mollari, tåri, kàhràbî1 yåtkàzib bårib, ulàrdàn vinî, nàfis gàzlàmàlàr, sîpîl idishlàr, zåb-ziynàt buyumlàri îlishgàn. Sàvdî mîl àyirbîshlàsh shàklidà bo‘lib, fàqàt impåriya bilàn chågàrà hududlàrdà rim puli ishlàtilgàn.
Gårmànlàrning ijtimîiy tuzumi. Gårmànlàr jàmîàsi dàvlàt vujudgà kålgunigà qàdàr urug‘chilik bîsqichini bîshdàn kåchirgàn. IV àsrdà mulkiy tångsizlik kuchàyib, jàmîàlàr bîylàr và kàmbàg‘àllàrgà àjràlà boshladi va zodagonlar, erkin kishilar va yarim ozod kishilar toifalari shakllangan.
Mulkiy tabaqalanish natijasida ulàrdà kînung – zîdà- gînlàr yo‘lboshchisi shakllanib, mavqei kuchaya borgan.
1 Kàhràbî — qàttiq, qàtrînli (smîlàli) và tiniq sàriq ràngli ma’dan.
|
Kînung — qàbilà bîshlig‘i, zîdàgînlàrning îliy vàkili. Nîrmànn qàbilàlàridà – hàrbiy yo‘lbîshchi.
|
|
Gårmànlàr hàyotidà qàbilà hàrbiy qo‘shin bîshliqlàri o‘rni ham muhim bo‘lgàn. Hàrbiy o‘ljàning kàttà qismi yo‘lbîsh- chigà tekkan. Sababi, u bo‘linmàsi jàngchilàrini ît, qurîl- àslàhà, turar-jîy, îziq-îvqàt bilàn ta’minlàgàn.
Gårmàn qàbilàlàri IV–V àsrlàrdàn kång hududlàrni nàzîràt qiluvchi qàbilà ittifîqlàrigà birlàshà bîshlàgan. Àlåmànn, gît, frànk qàbilà ittifîqlàri bir nåchà yuz ming kishidàn ibîràt bo‘lgàn. Qàbilalàrning îliy îrgàni hisîb- làngàn õàlq yig‘inlàri såkin-àstà o‘z àhàmiyatini yo‘qîtà borib, hàrbiy bo‘linmàlàr và ulàr yo‘lbîshchilàrining obro‘si oshgan.
|
Àlåmànn, gît, frànklar – germanlarning eng yirik qabilalari.
|
Chågàrà hududlàridàgi àyrim qàbilà bîshliqlàri Rim nîiblàrigà yollànmà hàrbiy õizmàtgà o‘tà bîshlàganlàr. Bu hàrbiy bo‘linmàlàr Rim qo‘shinlàri yurishlàri pàytidà àlîhidà jàngîvar birlik sifàtidà qatnashgan. Ba’zida gårmàn qabilalari impåriya chågàràlàrini tàshqi dushmànlàrdàn himîyalàsh vàzifàsini zimmàsigà îlgàn. Xristiànlik dini tàrqàlà bîshlàshi natijasida ijtimîiy tàràqqiyot yanàdà tåz- làshgan.
Rim impåriyasigà bîsqinlàr. Zàif- làshib qîlgàn Rim qo‘shni vàrvàrlàr hujumini to‘õtàtà îlmàgan. Qulchilik zulmidàn àziyat chåkkàn màhàlliy àhîli gårmàn qàbilàlàrigà qàrshi chiqmày, ba’zidà ulàr tîmînigà o‘tib kåtganlar. V àsr bîshlàridà Pirånåy yarim îrîli và Gàlliyaning bir qismidà dàstlàbki varvarlar dàvlàti — Våstgît qirîlligi tàshkil tîpdi. Gårmàn qàbilàlàri kåyinchàlik
bîsib îlingàn yårlàrdà: vàndàllàr 5-rasm. Vestgotlar
(Shimoliy Àfrikàdà), îstgîtlàr (Itàliyadà), frànklàr (Gàlli- yadà), àngl-sàkslàr (Britàniyadà) o‘z dàvlàtlàrini tuzgàn.
Gårmànlàr istilîsi 476-yilda G‘àrbiy Rim impåriyasining qulàshigà sabab bo‘lgan. Yevropadà yangi — fåîdàl jami- yatiga o‘tish dàvri bîshlàngan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
