Tarix-7 2017.(Uzb). indd

121-rasm. Mali hukmdori Muso I

Màli dàvlàti. Màli dàvlàt sifàtidà VIII àsrdà vujudga keladi. Un- ing kåyingi rivîjlànishigà qo‘shni Gànà dàvlàtining qudràti to‘sqinlik qilgàn. XI àsrdàn Màli àhîlisi is- lîmni qàbul qilàdi. Bu esa mam- lakatga musulmîn sàvdîgàrlàrining ko‘chib kålishini tåzlàshtiràdi. Hu- narmandchilik va savdo-sotiqning rivojlanishi natijasida XIII asrda

Mali o‘z taraqqiyotining cho‘qqisiga erishadi. Uning hukmdîri Sundiàtà Kåyt (1230–1255) ko‘p sînli kuchli qo‘shin tuzadi. Bu qo‘shin yordàmidà Sundiàtà kàrvîn yo‘llàri o‘tàdigàn hududlàrni, îltin kînlàrini, qolaversa, qàdimgi Gànà yerlàrini egallaydi. Màli hukmdîri istilî etilgàn vilîyatlàr nîibligigà o‘z qàrindîshlàri và yaqin- làrini tayinlaydi. Noiblar esà, o‘z nàvbàtidà, làshkàr- bîshi, àmàldîrlàrgà yer-mulklàr in’îm etishgàn. Màhàlliy àhîlidàn sîliqlàr undirish hàm nîibning zimmasiga yuk- langan. Ko‘p o‘tmày Màli butun àràb dunyosidà màshhur bo‘lib kåtàdi. Uning hukmdîri Musî I 1324-yildà Màk- kàgà hàj sàfàri uyushtiràdi. Musî I o‘zi bilàn safarga ko‘p îltin îlib yo‘lda ulàrni sàxiylik bilàn tàrqàtib bîràdi. Hukmdorga 8 ming jàngchi và 500 tà qul hàmrîh bo‘lib, bu kàttà kàrvîn 10–12 tînnà îltinni o‘zi bilàn îlib ketgàni taxmin qilinàdi. Bu vîqåàdàn so‘ng uzoq yillar davomida àràb dunyosidà îltinning nàrõi pàst bo‘lgan.

Màli pîytàõti Niàrà và bîshqà shaharlàrdà hàshàmàt-

li sàrîylàr, màsjidlàr qurilàdi, hunàrmàndchilik và sàvdî rivojlanadi. Biroq ijtimîiy hàyotdà qàbilà zîdàgînlàri màvqåi sàqlànib qîlàdi. Màli hukmdîrlàri o‘z yaqinlàri-

ning tîj-u tàõtgà tàjîvuzidàn cho‘chib, ko‘pincha sàrîy àmàldîrlàrini, làshkàrbîshilàri và hàttî jàngchilàrni hàm qo‘shni qàbilàlàr vàkillàridàn îlishgàn.

Màli àhîlisining àsîsiy qismi qishlîqlàrdà yashovchi jàmîàlàrdàn, jàmîàlàr, o‘z nàvbàtidà, yirik pàtriàrõàl îilàlàrdàn tàshkil tîpgàn.

XIV àsr îõirigà kelib fåîdàl tàrqîqlik, sulîlàviy nizîlàr Màlining zàiflàshishigà sabab bo‘ladi. XV àsrdà Màli bu- tunlày inqirîzgà uchràb, pàrchàlànib kåtàdi.