Таҳририят: Бош муҳаррир – Т. Аҳмедов Масъул муҳаррир – А. Юлдашев

Socio-economic significance of the business 
development mechanism in the food industry
Ilkhomjon Umarov,
Doctor of Economic Sciences, 
Andijan State University, Acting Professor,
Abstract:
the article reveals the socio-economic 
significance of the business development mechanism 
in the food industry. It is necessary to increase the 
efficiency of economic activity and eliminate the problem 
of increasing investments from external sources without 
improving the mechanism for managing food enterprises 
and improving the system for protecting their rights. 
Keywords:
economic 
development, 
food 
industry, mechanism, efficiency, processing industry, 
technology, competitive environment, social, economic, 
environmental and technological resources.

---

40
Iqtisodiyot: 
tahlillar va prognozlar
Мева-сабзавотчиликни барқарор 
ривожлантириш стратегиясини 
такомиллаштириш йўналишлари
(Тошкент вилояти мисолида)
Собир ХАСАНОВ,
"Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш 
муҳандислари институти"
Миллий тадқиқот университети мустақил изланувчиси, 
E-mail: [e-mail]
Кириш. 
Мамлакат аҳолисининг озиқ-овқат 
маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларини узлуксиз ва 
кафолатли қондириш, ички истеъмол бозорини Ўз
-
бекистонда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар билан 
таъминлаш эвазига, импорт ҳажмини қисқартириш 
натижасида экспорт миқдорини ошириш қишлоқ 
хўжалиги салоҳиятини юксалтиришда устувор ва
-
зифалардан бири ҳисобланади. Чунки бу тармоқ 
аҳолини сифатли озиқ-овқат маҳсулотлари, саноат 
корхоналарининг эса хом ашё ресурсларига бўлган 
талабини узлуксиз қондириш имкониятини беради. 
Қолаверса, Ўзбекистон мева-сабзавотчилик маҳ
-
сулотларини етиштириш учун юксак потенциал ва 
ишлаб чиқариш салоҳиятига эга давлатдир.
Мустақиллик йилларида мамлакатимиз қишлоқ 
хўжалигининг барча соҳаларида, айниқса мева-саб
-
завотчилик тармоқларида сиёсий, ҳуқуқий, ижти
-
моий, иқтисодий, ташкилий аҳамиятга эга бўлган 
туб ислоҳотлар босқичма-босқич амалга оширил
-
моқда. Натижада ушбу тармоқларда етиштирилаёт
-
ган маҳсулотлар миқдори барқарор равишда ошиб 
бормоқда. Масалан, картошка етиштириш 2011-
2020 йилларда 69,47 %, сабзавотлар ишлаб чиқари
-
лиши 52,76% ошган
1
. Республикамиз аҳолисининг 
шу маҳсулотлар билан таъминланганлик ҳолати 
маълум даражада яхшиланган, лекин эришилган 
натижалар ҳозирги ошиб бораётган талабга етарли 
жавоб бера олмайди. Маҳсулотларнинг 30% га яқин 
1 2011-2020 йй. Йиллик статистик тўплам. Т-2021й. 147-148 
бетлар.
қисми йиғиштириш, териш, ташиш, сақлаш жара
-
ёнларида шикастланиб, чириб нобуд бўлмоқда, 
етиштириш учун сарфланган маблағ, меҳнат сарф
-
лари тўлиқ йўқотилмоқда. Бу тармоқлар моддий 
даромадларининг ҳамда соф фойдасининг камайи
-
шига олиб келмоқда.
Етиштирилаётган мева-сабзавот маҳсулотлари
-
нинг сифатлари экологик талабларга тўлиқ жавоб 
бермаётганлиги, яъни рақобатбардошлигининг 
пастлиги учун уларни ташқи бозорларда сотиш да
-
ражаси талаб даражасида эмас. Сабзавот маҳсулот
-
ларининг экспорти 10 %дан паст.
Мева-сабзавотчилик тармоқларида инновацион 
муҳит етарли даражада шаклланмаганлиги муно
-
сабати ила бу соҳаларга ички ва ташқи инвести
-
циялар етарли миқдорда жалб этилмади. Оқибатда 
янги навлар, самарали техникалар, технология
-
ларда ижобий ўзгаришлар кўрингани йўқ. Бундай 
ҳол экинларнинг ҳосилдорлигига салбий таъсир 
этмоқда, оқибатда чекланган ресурслардан фой
-
даланиш даражаси ҳамда самарадорлиги ҳозирги 
талабларга жавоб бермаяпти. Масалан ер ва сув 
ресурсларидан фойдаланиш коэффициенти 0,840-
0,860 дан ошаётгани йўқ. Мева-сабзавот маҳсулот
-
ларини етиштириш ва тайёр маҳсулотларга айлан
-
тириб уларни истеъмолчиларга етказиш жараёнига 
кўпроқ қўшимча қиймат яратилишини таъминлай
-
диган тизим, яъни мажмуа тўлиқ яратилиб амалиёт
-
га жорий этилмаган ва бошқалар.