Тарихшунослик фанидан

Ikkinchidan, tarixning iqtisod bilan bog‘liqligi. Davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro nizolar va bosqinchilik harakatlari bevosita mag‘lub mamlakat va xalq iqgisodiy imkoniyatlarini zo‘ravonlik bilan o‘zlashtirish, tarixan shu zaminda yashab kelgan xalq boyliklarini talon-toroj qilish, er osti va er usti boyliklariga egalik qilish maqsadining mahsulidir. Demak, xalqlar va mamlakatlar tarixi o‘rganilganda uning iqtisodiy imkoniyatlariga e’tibor bermoq lozim.
Uchinchidan, tarixiy jarayonning mantiq bilan bog‘liqligi muayyan bir hodisaning nima uchun boshqa shaklda emas, aynan shu shaklda, nima uchun oldinroq ham emas, keyinroq ham emas, ayni shu paytda yuz berganini o‘rganish bilan belgilanadi. Zotan, har qanday voqea tagida mantiq yotishi shubhasiz. Aks holda mamlakatlar, saltanatlar orasidagi kurashlar maqsadsiz va natijasiz bo‘lardi.
To‘rtinchidan, masalaning falsafa bilan bog‘liqligi shundaki, tarixiy haqiqat falsafiy tafakkur orqali tahlil qilinsa, o‘quvchi fikrlashga o‘rganadi. Tarixni o‘qish va tarixiy jarayonlarni o‘rganish asnosida uning mushohadasi kengayadi, dunyoqarashini o‘zgartiradi, tafakkuri boyiydi.
Beshinchidan, tarixni jamiyatshunoslikdan alohida qilib, ajratib olib o‘rganib bo‘lmaydi. Chunki, har qanday tarixiy jarayon ma’lum bir jamiyatning mahsuli bo‘lib, uning ijtimoy-siyosiy va ma’naviy qiyofasini belgilaydi. Har qanday jamiyat esa odamlar tafakkuri va hukmron siyosat mahsulidir. Demak, ma’lum bir davrda, ma’lum bir jamiyatda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar o‘sha jamiyatda va o‘sha davrda mavjud bo‘lgan muhitdan kelib chiqib tahlil qilinmasa o‘z isbotini va mantig‘ini topa olmaydi.
Oltinchidan, tarixning ruhshunoslik bilan bog‘liqji-hatlari bevosita har bir davr odamlari psixologiyasi, hayotga munosabati, voqelikni idrok qilish qobiliyati, turmush tarzi bilan belgilanadi. Ularni hisobga olmay, chetga surib qo‘yib, faqat sanalar sanog‘i bilan shug‘ullanish tarixnavislik nufuzini tushiradi, mavqeini pasaytiradi. Muarrixning imkoniyatlari cheklanganligini ko‘rsatadi.