Тарихшунослик фанидан

Milliy o‘zlikni anglashda tarixni tutgan o‘rni.
O‘zlikni anglash eng avallo o‘tmishni, o‘rganishdan, tarixni bilishga ehtiyoj sezishdan boshlanadi. Darhaqiqat, o‘zini anglayotgan o‘zini tushunayotgan har bir odam qanday oilada dunyoga kelgani, o‘z ajdodlari kimlar bo‘lgani, ota-bobolari nimlar bilan shug‘illanganligi va qanday umr kechirishganini bilib olishga intiladi. Ularning fazilatlari va meroslari bilan faxrlanib yashaydi.
Hayotda abadiy yashaydigan mavjudod yo‘q jamiki mavjudodning ibtidosi va intihosi bor. Ana shu ibtido va itiho o‘rtasidagi voqelik hayot tarixiga aylanadi. Aslini olganda hayotda faqat abadiyat va unga daxldor bo‘lgan tafakkurgina boqiydir. Zamonlar, jarayonlar, hodisa va voqealarning biri o‘tkinchi shuning uchun ham vaqt o‘tkinchi, tarix esa abadiydir.
Voqealar, jarayonlar shaklan o‘zgaraveradi, yani hodisalar yangi voqealar hayot mazmunini o‘zgartiraveradi. Turmush tarzini va hatto aqidalarni ham yangilaydi.
Biroq, yaxlit abadiyatga aylangan hayot va insoniyat shajarasi tarix abadiyatini va uzluksizligini so‘zsiz taminlaydi.
I. A.Karimov o‘zining “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” asarida shunday degan edi: “O‘zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Isbotlab bo‘lmagan ushbu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko‘tarilishi zarur”. Ayni o‘zlikni anglash insonning o‘z o‘tmishi va ajdodlariga qiziqishidan boshlanishini uqtirayapti.
Mustaqilikka erishganimizdan keyin xalqimizning o‘z yurti, tili, madaniyati, qadriyatlari tarixini bilishga, o‘zligini anglashga qiziqishi ortib bormoqda. Bu tabiiy hol. Odamzod borki avlod–ajdodlarini kimligini, nasl – nasabini, o‘zi tug‘ilib voyaga etgan qishloq, shahar xullaski, Vatanning tarixini bilishni istaydi.
Hozir O‘zbekiston deb ataluvchi hudud yani bizning Vatanimiz nafaqat Sharq balki, umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo‘lganini butun jahon tan olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu fuzalolar, olimu ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar etishib chiqqan. Diniy va dunyoviy bilimlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan, eramizgacha va undan keyin qurilgan murakkab suv inshoatlari shu kungacha ko‘rku fayzini mahobatini yo‘qotmagan asori atiqalarimiz qadim–qadimdan yurtimizda dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, memorchilik va shaharsozlik sanati yuksak bo‘lganidan dalolat beradi degan edi, I.A.Karimov.
Milliy o‘zligini anglashda xozirgi kelajak avlod nimalar qilishi kerak degan savol turadi?
Birinchi navbatda dunyoga kelgan har bir bolani ota–ona, keyin esa murabbiy o‘qituvchi uning ta’limi jarayoni bilan birgalikda tarbiyasi bilan ham jiddiy shug‘illanish lozim. O‘likni anglash uchun yoshlikdan tarixdagi mashhur olimu fuzalolar, olimlarning, donishmandlarning qilgan ishlariyu o‘gitlari orqali shakllantirib borishimiz lozim.
Masalan, Geradotning “Tarix” kitobida yozilganidek, uch ming yil avvalgi ajdodlarimizda qadrlanadigan xislatlarning eng asosiysi jasurlik ekan. Undan keyingi muhim xislat adolatlilik va mohirlik bo‘lgan. Har bir ishni bajarganda, jumladan otda yurish ov qilish kabilarni yuqori mahorat bilan bajarish ajdodlarimiz uchun fazilat hisoblangan.
Manaviy merosimiz hisoblangan epik rivoyatlarda, jumladan: “Avesto”, Firdavsiyning “Shohnoma” Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘otit – turk”, “Go‘ro‘g‘li” va “Alpomish” dostonlari va boshqa asarlarda ajdodlarimizning vatanni sevish, or–nomus va do‘stlariga sadoqat kabi sifatlar ularning asosiy ijtimoiy xislatlari hisoblangan.
Zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto” da tarbiya hayotning eng muhim tirgakni tarbiyalaganda u avallo yaxshi o‘qishni, yozishni o‘rganishi kerak, deyilgan “Avestoda” inson o‘z mehnati tufayli barcha yomonliklardan, yovuzliklardan qutilishi mumkin degan g‘oyalar bor, unda axloqiylikning asosi – yaxshi fikr, saxovatlilik yaqin kishiga mehribon bo‘lish, muhtojlarga ko‘maklashish yovuzlikka qarshi kurashish kishilarning tinchligi va baxt saodatini muhofaza qilish ahillik va do‘stlikda yashashga intilish yaxshi niyatlar va fikrlar tushunilgan. Mana shunday yuksak fazilatlar, xislatlar orqali hozirgi davrni kelajak avlodni o‘tmishimizdagi buyuk daholarning qilgan ishlari orqali ham ularga saboq berib ularni ana shunday ezgulikka, yaxshilikka, xuddi shularday shu tutishga chorlamog‘imiz lozim.
Ana shundagina bizning manaviyatimiz boy bo‘lishi bilan birgalikda o‘tmishimizning naqadar chuqur ildiz otganligi va yuksak tahsinga sazovor ekanligini his qilgan holda qalbda jo qilishimiz darkor. Mana shular orqali ham aytishimiz mumkinki milliy o‘zlikni anglashda tarixni tutgan o‘rni beqiyosdir.