Таърифлари ва уларни прогноз қилиш Phd мўминова М. Режа режа 01

халқаро савдо ҳажмини
қайта тиклаш ва
ошириш;
01
02
03
барқарор
алмашув курсларига эга бўлган, халқаро валюта тизимини
ташкил этиш;
ташқи савдо
балансидаги вақтинчалик қийинчиликларга барҳам бериш учун давлатларга
молиявий
ресурслар
ажратиш;
қаттиқ валюта
назорати бекор қилиниши ва
барча валюталарнинг конвертирланишига
эришиш.
Бреттон-Вудс тизими қуйидаги асосий тамойилларга кўра амал қилди:
– халқаро ҳисоб-китобларда олтин ўзининг охирги пул функсиясини сақлаб қолди;
– доллар ёки олтиндаги қатʼий белгиланган валюта паритетлари ўрнатилди;
– асосий валютанинг курси (АҚШ доллари) олтинга нисбатан қатъий белгиланди;
– асосий валютага нисбатан иштирокчи мамлакатлар валюталари учун қатъий белгиланган алмашинув курслари ўрнатилди;
– марказий банклар миллий валюталарнинг асосий валютага нисбатан барқарор курсини (±1%) валюта интэрвенсиялари ёрдамида сақлаб туришди;
– валюта курсларини ревалвация ёки девалвация орқали ўзгартириш мумкин эди;
– тизимнинг ташкилий бўғинлари сифатида Халқаро валюта фонди ва Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки ташкил этилди.
Бреттон-Вудс тизими 1944- йилдан 1971- йилгача давр мобайнида мавжуд бўлган бўлса ҳам, ҳақиқатда мазкур тизим 1959- ва 1968- йиллар ўртасидагина муваффақиятли фаолият кўрсатган холос. 1946- йилдан 1959- йил январгача валюта курслари барқарорлаштириш кредитлари ҳисобига ушлаб турилган. 1959- йилдагина Ғарбий Европа мамлакатларининг валюталари эркин конвертацияланиши билан Бреттон Вудс тизими тўлиқ миқёсда фаолиятини бошлаган.

Бреттон-Вудс валюта тизимининг инқирозга учраш сабаблари:

– АҚШ иқтисодиётининг барқарорлиги ва у билан боғлиқ зиддиятларнинг ривожланиши. 1967- йилда иқтисодий ўсишнинг пасайиши билан содир бўлган валюта инқирозининг бошланиши;
– Инфляциянинг кучайиши. Турли мамлакатларда инфлятсиянинг турли суръатлари валюта курслари динамикасига таъсир кўрсатди, пулларнинг харид қобилиятини пасайиши эса курсларнинг кескин ўзгаришига шароит яратди;
- 1970- йилларда спекулятив операциялар мамлакатлар ўртасидаги “иссиқ” пуллар ҳаракатини тезлаштирган ҳолда валюта инқирозини янада кучайишига сабаб бўлди. “Иссиқ” пулларнинг шиддатли оқими кўринишидаги доллар ортиқчалиги бир мамлакатдан бошқасига кириб келиши валюта бозорларида кескин ўзгаришларни келтириб чиқарди. Шунингдек, мазкур даврда миллий тўлов балансларида беқарорлик ҳолати кучайди. Битта мамлакатдаги сурункали тақчиллик (айниқса АҚШ, Буюк Британия) ва бошқаларидаги (Германия, Япония) ижобий қолдиқнинг юзага келиши валюта курсларининг кескин тебранишини кучайтирди;
–Миллий валюталарни қўллашга асосланган валюта тизими жаҳон хўжалиги байналмиллашуви билан қарама-қаршиликка келди. Ушбу қарама-қаршилик АҚШ ва Буюк Британия иқтисодий ҳолатининг заифлашишига мувофиқ кучайиб борди. Чунки улар захира валютаси мавқеидан фойдаланган ҳолда тўлов балансларининг тақчиллигини миллий валюта эмиссияси эвазига пасайтиришди. Бу ҳолат, айниқса ривожланаётган мамлакатларнинг манфаатларига зид бўлди;
– ТМКларнинг валюта соҳасидаги роли: ТМК турли валюталардаги йирик миқдордаги қисқа муддатли активларга эга бўлади, мазкур активлар улар фаолият кўрсатаётган мамлакатлар марказий банкининг валюта захираларидан ҳам ортиқ бўлиши мумкин. Ушбу маблағлар миллий назоратдан чиқиши ва оқибатда фойда кўриш мақсадида валютавий спекулятсияларда иштирок этиши мумкин.