Tarbiyasiga oid qarashlarning aks etishi

Jonn
Lokk
(1632-1704 
yy.) sanaladi. Jonn Lokk о„zining pedagogik qarashlarini “Tarbiya haqida ayrim 
fikrlar” (1963 y.) asarida bayon etgan. 
Jonn Lokk о„z pedagogik qarashlarida bolalarni ham oilada, ham maktabda 
tarbiyalash zarurligiga e‟tibor qaratadi. Uning fikricha, bolada axloqiy sifatlarni 
oila muhitida hosil qilish samarali bо„lsa, maktab bilim, kо„nikma va malakalarni 
hosil qiladi.
Ma‟rifatparvar oilada bolalarni tarbiyasini yо„lga qо„yishda jismoniy tarbiyaga 
katta ahamiyat berdi. “Salomatlik bizga kasbiy faoliyatimiz muvaffaqqiyati uchun 
zarur”, – deb ta‟kidlash bilan birga о„sha davr uchun о„ta mukammal bо„lgan 
tizimni taklif etdi. U bolalarni yoshlikdanoq charchoq, qiyinchilik, g„am-g„ussani 
oson yengib о„tishga tayyorlab borishni muhim deb hisobladi. Jonn Lokk bola 
hayotida qat‟iy belgilangan tartibning ahamiyatini yuqori baholaydi. Shu bilan 
birga pedagog ota-onalarga turli yoshdagi bolalarni kiyintirish, ovqatlantirish 
yuzasidan maslahatlar beradi. Pedagog bolani erkalatib о„stirishni zararli deb 
hisoblaydi va bunday yondashuvga qarshi turdi.
Uning fikricha, bolalarni oila muhitida tarbiyalashda eng muhim shart ularda 
ijobiy odatlarni tarkib toptirishdir: “Agar siz ularni nimagadir о„rgatish muhim, 
deb hisoblasangiz, buni amaliyot vositasida hodisalarni hosil qilish yо„li bilan 
tarkib toptiring! Odatlarni tarbiyalash ilk bolalikdanoq boshlanishi zarur”.
Bundan tashqari, Jonn Lokk tarbiyada ijobiy natijalarga erishish uchun ota-
onalar bolaning individual xususiyatlarini о„rganishlari, ularning qiziqishlaridan yetarli 
darajada xabardor bо„lishlari kerakligini alohida ta‟kidlaydi.
Yevropada ma‟rifat g„oyalarining targ„ib etilishida
 
fransuz mutafakkiri, 
gumanist va demokrat
Jon-Jak Russo
(1712-1778 yy.) ham о„ziga xos о„rin 
egallagan. Uning erkin tarbiya borasidagi g„oyalari 1762 yilda nashr etilgan “Emil 
yoki tarbiya haqida” asarida о„z aksini topgan. U ham boshqa ma‟rifatparvarlar 
singari oilada bolani tarbiyalashda yosh va individual xususiyatlarni hisobga 
olishni, bolani har tomonlama chuqur о„rganishni talab qildi.
Jonn Jak Russoning fikricha, bola tabiati yetuklikni aks ettira olishi, uning 
о„zida tabiiylikni namoyon eta olishi uchun g„amxо„rlik qilish zarur. Ota-ona yoki 
tarbiyachi о„z qarashlari, e‟tiqodlari yoki tayyor axloqiy qoidalarni bolaning 
ongiga singdirishi kerak emas, balki unda tabiat tomonidan inom etilgan 
xususiyatlarning tobora rivojlanib, boyib borishi uchun imkoniyat yaratib berishi 
lozim. Tabiiy tarbiya – erkin tarbiyadir. 
Kо„pchilik ma‟rifatparvarlar singari Jonn Jak Russo ham shaxsning rivojlanishida 
muhim ahamiyat kasb etuvchi quyidagi tо„rt davrni ajratib kо„rsatadi: 
1-bosqich – tug„ilgandan ikki yoshgacha, to nutq hosil bо„lgungacha bо„lgan 
davr. Bu davrda bolaning jismoniy tarbiyasiga e‟tibor qaratish lozim. 
2-bosqich – ikki yoshdan о„n ikki yoshgacha bо„lgan davr. Jonn Jak Russo bu 
davrni obrazli tarzda “bolaning aqlga ega bо„lish davri” deb ataydi.
3-bosqich – о„n ikki yoshdan 15 yoshgacha bо„lgan davr. Bu yoshda asosiy 
e‟tiborni bolalarning aqliy jihatdan rivojlanishiga va ular tomonidan mehnat 
kо„nikmalarining о„zlashtirilishiga qaratish zarur. 

---

4-bosqich – 14 yoshdan balog„atga yetgungacha bо„lgan davr. Jonn Jak 
Russoning iborasi bilan aytganda, bu bosqich “shiddat va tug„yon davri” sanaladi.
Jonn Jak Russo о„zining “Emil yoki tarbiya haqida” asarida qizlar tarbiyasiga 
ham alohida tо„xtalib о„tadi. Jonn Jak Russoning fikricha, ona bо„lish uchun qizlar 
rо„zg„orni yurita olishlari, oilada saranjom-sarishtalikka erishishlari, kiyinish, 
yurish-turish va muomalada turmush о„rtog„iga yoqa olishlari kerak. Qizlarning 
tarbiyasida о„g„il bolalarning tarbiyasida qо„llaniladigan farq usullardan 
foydalanishga e‟tibor qaratish lozim. Oila muhitida qizlarni tarbiyalashda ularda 
itoatkorlikni, garchi ularga yoqmasa-da, biroq, shaxsiy faoliyatni tashkil etishda 
boshqalarning nuqtai nazarlarini inobatga olish kо„nikmasini tarbiyalash kerak.
Ma‟rifatparvarning fikricha, ayol gо„zal, latofatli bо„lishi, sog„lom, ruhan tetik, 
jismonan baquvvat bolalarni dunyoga keltira olishi uchun jismoniy mashqlarni 
bajarishi, jismoniy mehnat bilan shug„ullanishi zarur. Qizlarning voyaga 
yetishlarida jiddiy aqliy mashg„ulotlar ular uchun ahamiyat kasb etmaydi. Jonn Jak 
Russoning qizlar tarbiyasiga oid qarashlarida ayollarning mustaqilligi, erkinligiga 
nisbatan konservativ yondashuvi inobatga olinmasa, boshqa barcha fikrlari amaliy 
xarakterga ega. 
Yevropa ma‟rifatparvarlari orasida