|
Trigonometricheskix tenglmalar sistemalari
Mashq. Qanday
a
larda
a
x
y
a
y
x
cos
6
5
cos
cos
,
sin
6
5
sin
sin
trigonometrik tenglamalar sistemasi yechimga ega?
Yechish:
a
a
y
x
a
a
y
x
sin
(cos
6
5
)
cos(
),
sin
(cos
6
5
)
cos(
(1)
ga ega bo‘lamiz. (1)sistema yechimi mavjud bo‘lishining zarur va yetarli
shartibo‘lib quyidagi ikkita talabning bajarilishi hisoblanadi:
1
)
sin
(cos
6
5
,
1
)
sin
(cos
6
5
a
a
a
a
(2) yoki
2
5
6
)
4
cos(
,
2
5
6
)
4
cos(
a
a
(3)
Bundan:
;
;
2
5
6
arccos
4
2
5
6
arccos
;
;
2
5
6
arccos
4
2
5
6
arccos
Z
m
m
a
m
Z
k
k
a
k
(4)
yoki
;
;
4
2
5
6
arccos
4
2
5
6
arccos
;
;
4
2
5
6
arccos
4
2
5
6
arccos
Z
m
m
a
m
Z
k
k
a
k
(5)
Demak:
.
;
2
5
6
arccos
4
3
4
2
5
6
arccos
Z
n
n
a
n
(6)
(6) formula
a
parametrning barcha izlanayotgan qiymatlarini beradi.
5.Mustaqil o‘quv ishini tashkil etish bo‘yicha maslahatlar, ko‘rsatmalar berilgan
varaqchalar(masalan, notanish matnni mustaqil o‘qish uchun tavsiyalar beruvchi yangi
materiallarni o‘rganish oldidan takrorlash zarur bo‘lgan darslikdagi qoidani ko‘rsatuvchi va h.k.).
II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
289
Prizma
Masala
.
Muntazam uchburchakli prizmada asosning tomoni
a
ga, yoye qirrasi
uzunligi-
a
2
ga teng. Prizmaning bitta asosi o‘rtasidan va ikkinchi asosi o‘rtasidan o‘tkazilgan
kesim yuzasini toping.
Benrilgan masala shartlarining matematik yozuvini keltiramiz
Berilgan
:
1
1
1
C
B
ABCA
-muntazam prizma:
a
CC
BB
AA
a
AC
BC
AB
2
;
1
1
1
Toping
:
?
2
2
B
BCC
S
Yechish:
1)
keuvchi tekislikni ….. to‘g‘ri chiziq va ……… nuqta aniqlaydi; kesimni o‘tkazamiz;
2)
BС
1
1
C
B
, demak ….. (…..);
3)
tekislik
BС
1
1
1
C
B
A
orqali o‘tadi
va
1
1
1
C
B
A
=
2
2
C
B
…..(……)tekisliklar
kesishishi chizig‘i;
4)
kesuvchi tekislik
B
B
AA
1
1
yoq bilan ikkita
B
va
2
B
umumiy nuqtalarga ega; demak
……..
5) kesim
C
C
BB
2
2
…….., chunki ……………….;
6)
C
C
BB
2
2
kesimning
D
O
1
balandligini topamiz ;
BC
D
O
1
;
7)
.....
2
(...)
(...)
2
2
B
BCC
S
;
a
BC
;
8)
....
2
2
C
B
;
2
2
1
C
B
A
………(………); 9)
......
.....
2
2
C
B
; ………..
6. Mustaqil o‘quv ishini ratsional tashkil etish uchun varaqchalar (bunga na faqat shaxsiy
topshiriqlar olish, balki ularni bajarish, tekshirish, xatolarni tahlil qilish, shunga o‘xshagan o‘quv
topshiriqlaridagi oldigi bo‘shliqlarni bajarish kabilar kiradi).
Shuni ta’kidlaymizki, keltirilgan NADM turlari markazlashgan holda nashr etilishi yoki
o`quvchilar yordamida o‘qituvchi rahbarligida tayyorlanishi mumkin. Ularni yasash albatta
o‘qituvchidan varaqchalar mazmunini ishlab chiqish bo‘yicha qo‘shimcha ishni talab etadi. Lekin
ularni yasash, tuzish va qo‘llash o‘qituvchi uchun ham, o`quvchi uchun ham ijodiy ishga aylanadi.
Talabalarni o‘quv ishini individual taщkil etish bilan qiziqishlarni orttirish mumkin, bu esa o‘quv
jarayonini intensivlashning asosiy garovidir.
D
II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
290
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, umumta’lim maktablarining unchalik matematika hushi
bo‘lmagan o`quvchisini ham jon deb o‘qituvchi ning qo‘shimcha topshiriqni - o‘rganilayogan
material mavzusiga oid standart bo‘lmagan masala va mashqlar majumasini tanlashga hamda
ularining har birini daftarga emas, alohida varaqchalarga yozib kelish taklifini bajaradi. Uy
sharoitlarida tayyorlangan bunday masalalar majmuasini o‘zini muhokama etish darsda o‘ziga xos
intellektual musobaqaga aylanib ketadi, bu esa butun akademik guruh uchun yangi materialni
ularning bevosita kelgusi kasblariga aloqador matematik va mantiqiy masalalar yechishga qo‘llash
o‘rgatishda foydadan xoli bo‘lmaydi. Shuning uchun ham keltirilgan qulay axboot mavjud
varaqchalar (manbalar) ma’ruza, seminar, amaliy mashg‘ulotlarni, ta’limiy o‘yinlarni, mavzuli
sinovlarni takomillashtirishda muvaffaqiyatli qo‘llanilishi mumkin.
ONA TILI DARSLARIDA RASMLAR VOSITASIDA MAZMUNDOR GAPLAR TUZISH
Ikromova Dilbar Saloxitdinovna
22 IDUM. Buxoro sh.
Ona tili ta’limi o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirishga yo‘naltirilgandir.
“O‘zbek maktablarida ona tilini o‘qitish konsepsiyasi”da uzluksiz ona tili ta’limining V-IX sinflar
bosqichi boshlang‘ich ta’limning tadrijiy davomi sifatida “nutq madaniyatini takomillashtirish”
bosqichi sifatida belgilangan. Chiroyli, mazmundor, ta’sirchan gapirish, fikrni shu tariqa yozma
ifodalash ustidagi ishlar deyarli har bir darsda, uning turli qismlarida o‘tkaziladigan gap tuzish
mashqlari orqali amalga oshirilsagina, kutilgan natijalarga erishish mumkin. O‘qituvchilar
o‘quvchilardan bahs yuritilayotgan til hodisasiga doir misol keltirishni talab etar ekanlar, aytilgan
gaplarning qoidaga mos yoki mos emasligini nazorat qiladilar xolos, gapning mazmundorligi esa
aksariyat holatlarda e’tibordan chetda qoladi. Keltirilayotgan misollarning bu tomoniga e’tibor
bermaslik o‘quvchilarda vazifani jo‘n gaplar tuzib bajarish odatini yuzaga keltiradi. Ona tili
darslarida tasviriy san’at asarlaridan foydalanib insho yozish, matn tuzish ustidagi ishlar vaqt-vaqti
bilangina tashkil etiladi, kundalik gap tuzish mashqlarida esa ularga deyarli murojaat etilmaydi.
Tahlillardan ma’lum bo‘ladiki, amaldagi «Ona tili» darsliklarida berilgan so‘zlar asosida
gaplar tuzishga doir mashqlarga ko‘p o‘rin ajratilgan. Aslida darslikda ham, o‘qituvchining
topshirig‘ida ham o‘quvchilardan mazmundor gaplar tuzish talab etilishi, ular oldiga aniq maqsad
va vazifa qo‘yilishi shart.
Ma’lumki, umuman san’at asari, xususan tasviriy san’at asari kishida estetik zavq, tasavvur,
kechinmalar uyg‘otadi. Ana shu jihatga ega bo‘lgan ko‘rsatmalilik ona tili darslarida o‘quvchilarni
mazmundor gaplar tuzishga o‘rgatishning qudratli omili bo‘lib maydonga chiqadi.
Ona tili darslarida tasviriy san’at asaridan foydalanish:
- gap tuzish jarayonini estetik jihatdan boyitadi;
- tuziladigan gaplarning mazmundor va ta’sirchan bo‘lishi kerakligiga ishora qiladi;
- o‘quvchilarning bir tasviriy san’at asari asosida xilma-xil mazmundagi gaplarni tuzishga
intilishi kichik hajmli matn yaratishda insho yozishga tayyorgarlik vazifasini bajaradi, pirovardida
ularni shunday insholarni mazmundorlik va ta’sirchanlik talabi bilan vujudga keltirish malakasi
bilan qurollantiradi, yozma ishning bu jihatlariga e’tibor berishni odat tusiga aylantiradi, eng
muhimi, ta’limda
uzviylikni
ta’minlaydi.
Fe’l, ot va sifatlarni qatnashtirib gaplar tuzishda ko‘rsatmalilikdan unumli foydalanish kerak.
Rasmlar loqayd fikr o‘rnida faol munosabatni yuzaga keltiradi, o‘quvchilarni befarqlikdan
chiqaradi, mudrab yotgan tuyg‘ularini uyg‘otadi. Lekin ba’zan predmet tasvirlangan rasm asosida
ikki xil insho yozish mumkinligini hisobga olish lozim: 1) oddiy tasvir, 2) badiiy tasvir.
Ikkinchisida tasviriy san’at asari bo‘lmagan rasmlar ham ba’zan mazmundor, ta’sirchan gap tuzish
uchun manba bo‘la olishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
