Taqrizchilar: Geografiya fanlari doktori, professor

Keytering. R.A. Braymerning «Mehmondorchilik industriyasining asosiy boshqarishlari» nomli kitobida berilishicha, keytering – bu, ko‘p hollarda tashqarida qilinadigan ovqatlanish korxonalari xizmatlaridir.
G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida keytering kompleks xizmatlar majmuyini qamrab oladi. Keytering, bino ichidagi keytering, ochiq havodagi keytering, individual holatdagi keytering kabilar bilan farqlanadi. Sovuq ichimliklar sotishni, sport arenalarida buterbrodlar sotishni, avtomatlardan sigaretlar, gazlangan ichimliklar, soklarni sotishni keyteringga kiritish mumkin.
Shimoliy Amerikada umumiy ovqatlanish tarmoqlari XVII asrdayoq shakllana boshlagan edi. 1634 yilda Boston shahrida birinchilardan bo‘lib, tavernlar ochilgan va boy tayyor ovqatlarni taklif qilgan. O‘sha paytda va mustaqillik uchun urush yillari davomida biznesmenlar va askarlarning uchrashuv joyi bo‘lib kelgan va Amerika jamiyatida sezilarli rol o‘ynagan.
XVII o‘rtalarigacha cherkovlar tavernlarga panohlik qilgan va amalda ularni boshqargan. Ammo XVII asr boshlariga kelib ularning ishtiroki saqlanib qolgan bo‘lsada, roli sezilarli susaya borgan.
Tavernlar AQShda birinchi «Delmoniko» restoran (Nyu-York, 1832 y) paydo bo‘lgan. Amerika restoranlar ishini yo‘lga qo‘yishda Fransiya katta ta’sir ko‘rsatdi. Uning bilan yonma-yon (parallel) ravishda amerikaning o‘z xizmat ko‘rsatish turlari shakllana bordi. Bugungi kundagi ko‘rinish kafeteriyasi esa 1891 yil Chikagoda ochilgan.
XX asrda AQSH umumiy ovqatlanish industriyasi faol rivojlanib bordi. Bu jarayonga kafelarda spirtli ichimliklarni yashirincha sotishni taqiqlovchi «Quruq qonun» ham, mahsulotni qat’iy taqsimlashga majbur etgan ikkinchi jahon urushi ham to‘siq bo‘laolmadi. Keyingi talablar savdo avtomatlarini ishlab chiqish va foydalanishga to‘rtki berdi. Bugungi kunda ularning kompyuter texnologiyalari va elektronika yutuqlari tatbiq etilgan beshinchi avlodi ishlayapti.
Urushdan keyingi yillarda AQShda umumiy ovqatlanish sohasida yangi yo‘nalishlar (tendensiya)lar vujudga kelishi kuzatildi. Bu muzlatilgan mashulotlarni tarqatish bilan bog‘liq edi. Ular restoranlar, zavod oshxonalari va kafelar, avia yo‘nalishlarda qo‘llanila boshladi.
1970- yillar tez xizmat ko‘rsatish korxonalari belgisi ostida o‘tdi. Qo‘shimcha texnik imkoniyatlar paydo bo‘lishi ularga taklif etiladigan taomlar assortimentini sezilarli kengaytirishga yordam berdi. Gamburger va qovurilgan jo‘ja bilan bir qatorda ular meksika va yevropa pazandachilik usullarini o‘zlashtirib oldilar. Xususan hamir ovqatlar, dengiz mahsulotlari tayyorlashni o‘rgandilar. Bu davrga kelib AQSH umumiy ovqatlanish industriyasining asosiy qirralari shakllanib bo‘lgandi. Ko‘pchilik mutaxassislar uni jahondagi eng rivojlangan ovqatlanish industriyasi deb hisoblaydi.
Zamonaviy AQSH umumiy ovqatlanish industriyasi mamlakat iqtisodiyotining eng muhim sohalaridan biridir. U moddiy aktivlari kattaligi jihatidan to‘rtinchi o‘rinni egallaydi (200 mlrd. Amerika dollariga baholanadi). Tarmoqlar o‘rtasida bandlik bo‘yicha yetakchilik qiladi, 8 mln. kishini ishchi o‘rni bilan ta’minlangan. «Nyusuik» jurnali ma’lumotlariga ko‘ra, «Mak Donalds» restoranlar tizimidagi korxonalarda po‘lat qo‘yish kompaniyasi «Yunayted Steyte Stil» dagidan ko‘p odamlar ishlaydi. «Makdonalds» ning «Oltin peshtoq» savdo tamg‘asi Amerika iqtisodiyoti ramzi kabi tilga olinadi.
Xalqaro turistik ovqatlanish amaliyoti turgan gap odatda joylashtirish bilan chambarchas bog‘liq. Uning qiymatiga yashash bilan bir qatorda mehmonxona tariflari ham kiritilgan. Sayyoh bir mahal, ikki mahal, uch mahal ovqatlanish bilan nomer tanlashi mumkin. Muvofiq ravishda amerika rejasi (American Plan, AP), modifikatsiyalashgan Amerika rejasi (Modified American Plan, MAP), va qit’a rejasi (Continental Plan) farqlanadi, yana «To‘shak va nonushta» (Bed and Brenkfast) tilga olinadi. Ko‘pchilik otellar Yevropa rejasi bo‘yicha ishlaydi (European Plan, EP). U o‘zida ovqatlanishni hisobga olinmagan joylashtirish qiymati asosida mehmonxona tarifini namoyon etadi. Sayyohlar mustaqil ravishda umumiy ovqatlanish korxonalarini, oshxona va buyutrma taomlarni tanlashadi.
Xizmat ko‘rsatish shakllarida ham farqlar bor. «Alya kart» tizimi restoran taklif etadigan taomnomani mijoz tomonidan erkin tanlashini mo‘ljallaydi. «Tabl dot» - hamma mijozlar uchun yagona, taomni tanlash huquqini berishmaydi, «Shved dasturxoni» - umumiy dasturxonga qo‘yilgan taomlarni erkin tanlash va o‘ziga-o‘zi xizmat ko‘rsatishga asoslangan. Xizmat ko‘rsatishning bu shakli ovqatni didga qarab, xohlaganicha tanlash imkonini beradi.
Quyida jahondagi eng yaxshi o‘nta mehmonlar huzuridagi ruyxatlar keltiriladi.
Ularni har yili taniqli jurnal «Xoutelz» e’lon qiladi (jadval 13).
Turistlar ovqat va ichimlik bilan faqat kelgan joyidagina emas, balki havo, suv, temiryo‘l transportlari, avtobuslarda safar chog‘ida ham ta’minlanadi. AQShda 1990yillar 40 % ga yaqin kema kompaniyalari umumiy ovqatlanish korxonalarini jalb etgan yoki ular bilan birgalikda teploxod bortida ovqatlanishni tashkil qilish uchun ixtisoslashgan tarkiblar yaratgan. Bunday korxonalar, hamkorligiga «Chandris» va «Appolo Ship Chandlers» kompaniyalari «Selebriti Kruzez» kompaniyasi teploxodida yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish uchun ta’sis «Senchera Kruiz Savaysez» kompaniyasini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Birinchi yil yakunlariga ko‘ra uning ishi «Selebriti Kruzez» ning bortidagi eng yaxshi ovqatlanish tizimi mukofatiga sazovar bo‘ldi. U servis xizmatini shunday darajaga ko‘tardiki, bu yutuq hozirgacha kemalarda yetib bo‘lmaydigan darajadagi ish hisoblanib kelmoqda.
Agar biz ovqatlanish sektorida uning ishi turistik madaniy xordiq olishni tashkil etilishiga qaratilganini e’tibordan qochirsak, tasavvurimiz uncha to‘liq bo‘lmaydi. Ovqatlanish korxonasi mijozlarni normal hayoti uchun nafaqat zarur kaloriyali taomlar bilan ta’minlaydi, balki ko‘ngil ochish va yorqin unitilmas taassurotlar olish imkonini ham beradi.