Taqrizchilar: Geografiya fanlari doktori, professor

Afrika mamlakatlari bo‘yicha xalqaro turistlarning tashrifi (2005 yil)

Asosiy turistik yo‘nalishlar	Keluvchi turistlar soni (mln.kishi)	Hissasi (%)	Keluvchi turistlardan olingan daromad (mln. dollar)	Hissasi (%)
Afrika	36715	100,0	21514	100,0
Jazoir	1443	3,9	-	-
Botsvana	-	-	562	2,6
Gana	-	-	-	-
Keniya	-	-	579	2,7
Mavrikiy	761	2,1	871	4,1
Marokko	5843	15,9	4617	21,5
Namibiya	-	-	348	1,5
Reyunion	409	1,1	384	1,8
Senegal	769	2,1	-	-
Seyshal orollari	129	0,4	192	0,9
Janubiy Afrika	7518	20,5	7327	34,1
Svazilend	839	2,3	-	-
Tanzaniya	-	-	-	-
Tunis	6378	17,4	2063	9,6
Uganda	468	1,3	-	-
Zambiya	-	-	-	-

Manba: Vsemirnaya turistskaya organizatsiya (YUNVTO) ©. 2006.
Yaqin Sharq turizmi. BTT Yaqin Sharq mintaqasiga asosan Misr, Iordaniya, Livan, Isroil, Oman Saudiya Arabistoni, Suriya Arab Respublikasi, Birlashgan Arab Respublikasi mamlakatlari kiradi.
Yaqin Sharq mamlakatlariga 2005 yilda kelgan turistlar soni qariyib 39,1 mln.
kishini tashkil qildi. Bu mintaqa xalqaro turizmda turistlar tashrifi bo‘yicha 5 % ni tashkil qiladi. 1990-2005 yillar davomida Yaqin Sharq mamlakatlariga xorijiy turistlar kelib - ketishi tezkorlik bilan rivojlanib borgan. Tashrif buyuruvchi turistlarning o‘sish darajasi yiliga o‘rtacha 10 % ni tashkil qilgan. Ularning asosiy qismi Misr (8,2 mln.kishi), Saudiya Arabistoni (9,1 mln. kishi), Suriya (3,4 mln. kishi), Iordaniya (3 mln. kishi), Livan (1,1 mln. kishi)ga tashrif buyurganlar.
Jadval 8

Yaqin Sharq mamlakatlari bo‘yicha xalqaro turistlarning tashrifi (2005 yil)

Asosiy turistik yo‘nalishlar	Keluvchi turistlar soni (mln.kishi)	Hissasi (%)	Keluvchi turistlardan olingan daromad (mln. dollar)	Hissasi (%)
Yaqin Sharq	39062	100,0	27553	100,0
Baxreyn	-	-	-	-
Misr	8244	21,1	6851	24,9
Iordaniya	2987	7,6	1441	5,2
Livan	1140	2,9	-	-
Oman	-	-	481	1,7
Saudiya Arabistoni	8570	23,3	6111	22,2
Suriya Arab Respublikasi	3368	8,6	2130	7,7

Manba: Vsemirnaya turistskaya organizatsiya (YUNVTO) ©. 2006.
Turizmdan keladigan daromad ham mintaqa bo‘yicha 2005 yilda 27,6 mlrd. doll atrofida baholanadi. Turizmdan eng ko‘p daromad olgan mamlakatlar qatoriga
Misr (6,9 mlrd.doll), Saudiya Arabistoni (6,1 mlrd.doll), BAA (2,2 mlrd. doll), Suriya
(2,1 mlrd. doll), Iordaniya (1,4 mlrd. doll) davlatlari kiradi. Yaqin Sharq mamlakatlari turizmida diniy turizm sohasi alohida o‘rin egallaydi.

Nazorat savollari

1. 
   Qadimgi antik davr turizmi markazlarini sanab o‘ting.
   
2. 
   Qadimgi sayyohlikning eng rivojlangan Yevropa mamlakatlarini ayting.
   
3. 
   Qadimgi taniqli sayohatchi olimlarni ayting.
   
4. 
   Buyuk geografik kashfiyotlar qaysi davrlarni o‘z ichiga oladi?
   
5. 
   Rus dengizchilari va sayohatchilarining geografik kashfiyotlarini aytib bering.
   
6. 
   Xalqaro turizmning birinchi asoschilarini ta’riflang.
   
7. 
   Xalqaro turizmning rivojlanish davrini ayting.
   
8. 
   Xalqaro ommaviy turizmning yuksalish davri qaysi davrdan boshlanadi?
   
9. 
   Xalqaro turizmning asosiy regionlarini ta’riflang.
   

IV Bob. XALQARO TURIZM STATISTIKASI

4.1. Turistlar oqimi statistikasi
4.2. Turistik daromadlar va harajatlar statistikasi
4.3. Turizmda statistik hisoblar usullari
4.4. Xalqaro turizm statistikasini takomillashtirishga qaratilgan asosiy yo‘nalishlar.

4.1. Turistik oqimlar statistikasi

Turistik oqimlarni hisobga olish statistikasiga XX asrning birinchi yarimida asos solingan. 1929 yilda Avstriyaga 2 mln. ga yaqin, Shvesariga -1,5 mln., Italiyaga – 1 mln. dan ziyod kishi tashrif buyurgan. Bir qator Yevropa mamlakatlarida erkin turistik harakatning sayohat statistikasi yuritila boshlaydi. Biroq, ular hali mustaqil ahamiyatga ega bo‘lmagan ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash milliy xavfsizlik manfaatlaridan kelib chiqib, soliq to‘lash qonunchiligi va migratsiya ustidan nazorat qilish orqali amalga oshirilgan. Turistik maqsadlar orqali rejaga kiritilgan turistlar boshqa sayohatchilar qatorida alohida toifa sifatida ajratilmagan.
Xalqaro turizm statistikasi taraqqiyoti yangi bosqichiga XX asrning 40 - yillari oxiri, 50- yillar boshida qadam quyildi. Urushdan keyin Yevropa mamlkatlari juda ko‘p xo‘jalik muammolariga duch keldilar: vayronagarchilik, boshqaruvning izdan chiqqanligi, moliya va tovar ishlab chiqarish tizimining buzilishi shular jumlasidandir. Vaziyatni barqarorlashtirish butun bir koordinatsiyalashgan kompleks harakatlarni talab qilardi. Ana shunday sharoitda hukumatlar katta umid bilan xalqaro turizmga e’tibor qildilar. Bunda to‘lov balansini faolllashtirish, moliyaviy muvozanatga erishish, bu bilan uzoq muddatli iqtisodiy yuksalishga o‘tishni ko‘zda tutilgandi.
1960-yillarga kelib g‘arb industrial mamlakatlari xukumatlari va xalqaro tashkilotlar diqqati rivojlanayotgan mamlakatlar ahvoliga qaratiladi. BMT Bosh Assamblyasi mustamlaka mamlakatlar va xalqlarga mustaqillik berish (1960 y.) to‘g‘risida Dekloratsiya qabul qildi. Joriy o‘n yillik «Rivojlanish («o‘n yilligi») dekadasi» deb e’lon qilindi. Uchinchi Dune mamlakatlari uchun konsultantlar iqtisodiy qoloqlikni bartaraf etish dasturini ishlab chiqdilar. Ushbu dasturda esa turizmga muhim o‘rin berildi.
Turizmning iqtisodiy ahamiyati va hajmi o‘sishi bilan turizm statistikasi ham rivojlanib bordi. Asta-sekin oddiy hisob-kitob operatsiyalari murakkablashib, unga turistik migratsiya tahlillari ham qo‘shildi. Hozirgi paytda turizm statistikasi katta doiradagi savollarni qamrab olgan holda, mamlakatlar iqtisodiyotiga qo‘shayotgan hissasini baholash maqsadida yuritilmoqda. Xususan, uning to‘lov balansiga ta’siri, turizmni moddiy – texnik bazasini rivojlantirishga qaratilgan asosiy yo‘nalishlar va tendensiyalarni aniqlash, marketing tadqiqotlari o‘tkazish va turistik mahsulotlarni potensial iste’molchilarga yetkazib berishdan iboratdir.
Sanab o‘tilgan statistik kuzatuvlarning har biri zamirida axborotlardan aniq foydalanuvchilar mavjud. Bular – hukumat, milliy turistik ma’muriyatlar va turistik mahsulotlar ishlab chiqaruvchilar hamda turli xil xizmatlardir. Ish jarayonida mijoz ularning hammasi turizm haqida eng yangi axborotlarga ehtiyoj sezishadi. Uning mazmuni, hajmi, shakllari va taqdim etilishi davriyligi bilan qiziqishadilar.
Xalqaro turizm statistikasi asosan ikki bo‘limdan iborat bo‘lib, turistik oqimlar statistikasi va turistik daromadlar hamda harajatlar statistikasidan iborat. Ularning har biri uchun BTT asosiy ko‘rsatkichlar ruyxatini ishlab chiqqan. Bular ixcham axborotli va nisbatan oson o‘lchanadi. Turistik oqim ko‘rsatkichlarining eng muhimi kelish (ketish) va mazkur mamlakatda bo‘lishning davomiyligidir.