Taqrizchilar: Geografiya fanlari doktori, professor

Jadval 9
Turistik harajatlar tarkibi

t/r	Harajatlar yo‘nalishi	Ichki turizm	Xalqaro turizm
1.	Sayohatgacha harajatlar
1.1.	Mulkni sotib olish, uzoq muddatga foydalaniladigan yirik predmetlar (dala hovlisi, avtomobil, avtofurgon, qayiq va boshqalar) qaysikim turistik maqsadlarda foydalanishi mumkin	Istisno qilinadi	Istisno qilinadi
1.2.	Uncha katta bo‘lmagan uzoq muddatga	Istisno	Istisno qilinadi

	foydalaniladigan yoki joriy etishda iste’mol qilinadigan tovarlar (yo‘l buyumlari, sport invertarlari va boshqalar )	qilinadi
1.3.	Safar davrida taklif etiladigan va iste’mol qilinadigan (kompleks turlar, joylashtirish, tashish va turistik sug‘urtalarni sotib olish) xizmatlar uchun oldindan to‘lov	Qo‘shiladi	Chiqish turizmi xizmatining xalqaro tashishdan tashqari, qaysikim mahalliy aholi o‘z mamlakatidan tashqarisida sayohat paytida iste’mol qiladigan xizmatlarni qo‘shadi; Kirish turizmi xalqaro tashishdan tashqari, qaysikim xorijiy turistlar boradigan mamlakatida iste’mol qiladigan xizmatlarni qo‘shadi.
1.4.	Sayohatgacha bo‘lgan va undan keyingi (avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish va boshqalar) xizmatlar to‘lovi	Qo‘shiladi	Istisno qilinadi
2.	Sayohat davridagi harajatlar
2.1.	Sayohatchilar, shu jumladan, ish yollovchi shaxslar, ularning ishga aloqador sayohatida savdo-sotiqlari	Istisno qilinadi	Istisno qilinadi
2.2.	Naqd pulning dam olish safariga yuborish paytida qarindosh-urug‘lariga, tanish-bilishlariga berishi, turistik tovarlar va xizmatlar hamda hayriya vznoslarini kiritmagan holda	Istisno qilinadi	Istisno qilinadi
2.3.	Ko‘chmas mulklarni sotib olish, uzoq muddatga foydalanadigan yirik predmetlarni (dala hov-lisi, avtomashina, avtofurgonlar, qayiq va boshqalar) xatto ular kelajakda turistik maqsadlarda foydalanadigan bo‘lsa	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
2.4.	Oddiy muhitdan tashqarida keng iste’mol mollarini past bahoda sotib	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
	olish
2.5.	Boshqa yirik harajatlar turi (avtomobilni kapital remont qilish va boshqalar)	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
2.6.	Uzoq muddatga foydalanadigan va joriy iste’mol qilinadigan vaqt va uning foydalanish joyiga bog‘liq bo‘lmagan, kichik tovarlarni sotib olish	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
2.7.	Suvenirlar harid qilish	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
2.8.	Safar davomida xizmatlar (tashish, joylashtirish va boshqalar) ni harid qilish	Qo‘shiladi	Qo‘shiladi
2.9.	Borgan joyida poshlinalarsiz tovarlarni qo‘shgan holda, ularning qiymati va foydalanish xususiyati-dan qat’iy nazar (ko‘chmas mulk va kommersiyali savdo-sotiqni qo‘sh-magan holda) boshqa tovarlar (xizmatlarni) sotib olish	Qo‘shiladi	Chiqish turizmi qo‘shiladi; kirish turzmi faqat xorijiy turistlar boradigan mamlakatdagi savdolar qo‘shiladi
3.	Safardan keyingi harajatlar
3.1.	Safar bilan bog‘liq bo‘l-gan tovarlar (xizmatlar) ni (fotoplen- kalarni doriga solib chiqarmoq, sayohat davomida avtomobillarni ta’mirlash va boshqalar), ko‘chmas mulk va yirik uzoq muddatga foydalaniladigan tovarlardan tashqari tovarlar (xizmatlar) ni sotib olish	Qo‘shiladi	Istisno qilinadi

Manba: A.Yu.Aleksandrova. Mejdunarodniy turizm. M., 2004.
Turistik harajatlar muvaffaqiyatligini ta’minlash va unifikatsiyalash maqsadida BTT quyidagi guruhlashni tavsiya etadi:

1. 
   Tarikibiy elementlarga bo‘linmasdan turib, yagona narxda amalga oshiriladigan xizmatlarni o‘z ichiga olgan kompleks turlar;
   
2. 
   Joylashtirish;
   
3. 
   Ovqatlantirish;
   
4. 
   Transport;
   
5. 
   Rekratsion, madaniy va sport tovarlari, xizmatlar: madaniyat, dam olish va ko‘ngilxushlik muassasalariga kirish to‘lovlari, harid sarflari, safar chog‘ida sport jihozlarini ta’mirlash, foydalanish harajatlari, alohida sport turlariga o‘sish to‘lovlari, qisqa muddatli ekskursiyalar, shuningdek gidlar xizmatlari haqlari qo‘shilgan holda;
   
6. 
   Do‘konlardan haridlar;
   
7. 
   Boshqa statyalar – sug‘urta to‘lovlari, komission yig‘imlar, fotografiya plyonkalarini ishlash qiymatlari.
   

Ta’til chog‘ida turistlar harajatlarining tarkibi va kattaligi bir qator shartsharoitlarga bog‘liq. Venesiyaning Ka Foskar universiteti (Italiya) huzuridagi turizm iqtisodiyoti bo‘yicha xalqaro tadqiqot markazi mutaxassislari besh omilni ajratdilar:

•