Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

M

с

 = (

∆

F : M

р

) x 100% 

 

 

Bu yerda: M

с

  – moliyaviy samaradorlik; 

                        

∆

F  – foydaning o‘sgan qismi; 

                        M

р

  – moliyaviy resurslar. 

 

 

Asosiy  kapitalning  rivojlanishi  va  uning  moliyaviy  jihatdan 

ta’minlanishini  boshqarishda  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlaridan 

foydalanishning  samaradorligini  baholash  alohida  ahamiyat  kasb 

etadiki, uning juda ko‘p jihatlari mavjud. 

 

Bu yerda, eng avvalo, davlat, mulkdorlar, boshqaruvchilar va 

xodim  (ishchi)lar  manfaatlarini  birgalikda  qarash  jihati  juda 

muhimdir.  Davlat  manfaatlari,  bir  tomondan,  XYuSlarning  soliq 

to‘lovlarini  maksimallashtirish  maqsadida  balans  foydaning 

maksimallashtirilishini  ko‘zda  tutadi.  Ikkinchi  tomondan  esa, 

foydadan  soliq  to‘lovlari  foydaning  kengaytirilgan  ilmtalab

 

takror 

ishlab  chiqarishga  qayta  investitsiya  qilinishini  hisobga  olgan 

holda optimallashtirilmog‘i lozim. 

 

Juda ko‘p hollarda mulkdorlar va boshqaruvchilar manfaatlari 

bir-biriga  mos  keladi.  Mulkdorlar  uchun  ham,  boshqaruvchilar 

uchun ham bir aksiyaga to‘g‘ri keluvchi foyda summasining o‘sishi 

orqali  aksionerlar  daromadlarini  maksimallashtirish  maqsadini 

amalga oshirish alohida ahamiyat kasb etadi. 

 

Odatda,  daromadlarni  maksimallashtirish  ishlab  chiqarish-

ning  samaradorligini  oshirish  bo‘yicha  tadbirlarni  amalga  oshirish 

hisobidan  erishiladi.  U  rentabellik  va  mehnat  unumdorligi,  fond 

qaytimining  oshishi,  xarajatlarning  qisqarishi,  aylanma  mablag‘lar 

aylanishining  tezlashuvi,  mahsulot  sifatining  oshishi,  asosiy 

fondlarning  yangilanishi, innovatsion  texnologiyalar va boshqaruv 

metodlaridan foydalanish bilan bog‘liq. 

 

Boshqaruv  qarorlarida  dividend  siyosatini  oqilona  shakllan-

tirish muhim ahamiyatga egaki, u sof foydani dividendlar to‘lashga 

---

248 

va uni jamg‘arishga yo‘naltirishga oqilona taqsimlanishini nazarda 

tutadi. 

 

XYuS  xodim  (ishchi)lari  manfaatlari  nuqtayi  nazaridan 

faqatgina  moliyaviy  natija  emas,  balki  o‘zining  tarkibiga  ish  haqi 

va  uning  o‘sishi,  ijtimoiy  dasturlar  va  mehnat  sharoitlarini 

yaxshilashga  qaratilgan  XYuS  xarajatlari  hisobidan  vujudga 

keladigan  moliyaviy-iqtisodiy  ko‘rsatkichlarning  o‘sishini  qamrab 

oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy samara ham muhimdir. 

 

Asosiy  kapitaldan  samarali  foydalanishni  baholashda  XYuS 

moliya-xo‘jalik  faoliyatining  natijaliligini  ochib  beruvchi  umumiy 

moliyaviy-iqtisodiy 

ko‘rsatkichlardan 

foydalanish 

maqsadga 

muvofiq.  Bu  yerda  hal  qiluvchi  va  aniqlovchi  ko‘rsatkich  sifatida 

ishlab 

chiqarishning 

umumiy 

rentabelligi 

ko‘rsatkichidan 

foydalanish  mumkin.  U  samaradorlikni  baholashning  me’zoni 

bo‘lib xizmat qiladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi: