Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Sotsial-demokratik  oqimda  moliya  masalalari.  Shu 

davrning  o‘zida  iqtisodiyot  fanida  sotsial-demokratik  oqim 

rivojlanib,  u  K.  Marks  va  F.  Engelsning  rossiyalik  izdoshlari 

tomonidan  amalga  oshirildi.  Barcha  sotsial-demokratlar  uchun 

umumiy  holat,  bu  moliyaviy  hayot  voqeliklarini  tadqiq  etishda 

yuzaki  yondashish  bo‘lib,  nazariy  ishlanmalarning  hokimiyat 

uchun 

siyosiy 

kurashning 

bir 

daqiqalik 

ehtiyojlariga 

bo‘ysundirilganligi  bilan  xarakterlanadi.  Bu  oqimning  yaqqol 

namoyandasi V.I.Lenin (1870-1924 yillar) edi. 

 

Oktyabr  davlat  to‘ntarilishiga  qadar  yozilgan  V.I.Lenin 

ishlarining  asosiy  mazmuni  Rossiya  moliyaviy  siyosatni  tanqid 

qilishdan iborat bo‘lgan. Maqolalari va chiqishlarida u byudjetning 

daromadlar  va  xarajatlar  tizimini  tanqidiy  ko‘rib  chiqqan,  egri 

(bilvosita)  soliqlarning  ijtimoiy  tavsifini  ochib  bergan  va  Oktyabr 

davlat  to‘ntarilishi  arafasida  davlat  moliyaviy  ahvolining  ayanchli 

ekanligini ko‘rsatgan. 

 

1917-yilda  V.I.Lenin  tomonidan  bolsheviklar  partiyasining 

iqtisodiy  platformasi  ishlab  chiqiladi  va  u  RSDRP  (b)ning  VI 

syezdida  qabul  qilinadi.  Unda  pul,  moliya  va  kredit  masalalariga 

ko‘p  e’tibor  qaratilgan  edi.  Xususan,  bu  iqtisodiy  platformaga 

muvofiq  bank  ishining  milliylashtirilishi  va  markazlashtirilishi, 

sug‘urta  ishining  milliylashtirilishi,  qog‘oz  pullarni  chiqarishning 

to‘xtatilishi,  ichki  va  tashqi  qarzlarni  to‘lashdan  voz  kechish, 

mulkka  va  mulkning  o‘sishiga  solinadigan  yuqori  stavkali  soliqni 

joriy  etish,  daromad  solig‘ini  isloh  etish  va  kapitalistlarning 

205 

•  “Tizilgan  byudjet  stabilizatorlari”  nazariyasining  negizini 

ayting. 

•  Yangi  mumtoz  nazariyalarning  vakillari  va  ularning  asosiy 

qarashlari mazmunini aytib bering. 

•  “Taklif  iqtisodiyoti”  nazariyasidagi  yangi  konservativ 

yo‘nalishning asosiy mazmuni nimalardan iborat? 

•  A.Leffer  soliq  konsepsiyasining  mashhur  bo‘lish  sababini 

ayting. 

•  Postkeynschilar  nazariyalarining  mualliflari  kimlar  va  ular 

qanday g‘oyalarni ilgari surishgan? 

•  Xorijiy  mualliflar  moliyaviy  konsepsiyalarining  tahlili  qanday 

yakuniy xulosalarni chiqarishga imkon beradi?  

•  Oktyabr  davlat  to‘ntarilishiga  qadar  qaysi  rus  olimlarining 

ishlarida moliya masalalari tadqiq etilgan? 

•  “Jamoa  ehtiyojlarini  qondirish”  nazariyasining  moliyaviy 

jihatlari nimalardan iborat edi? 

•  Sotsial-demokratik  oqimda  moliya  masalalari  qanday  talqin 

qilingan? 

•  1917-yilda  V.I.Lenin  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  RSDRP 

(b)ning  VI  syezdida  qabul  qilingan  bolsheviklar  partiyasining 

iqtisodiy  platformasida  pul,  moliya  va  kredit  sohasidagi  qanday 

masalalariga ko‘p e’tibor qaratilgan edi va ular qanday oqibatlarga 

olib keldi? 

•  Sovet  moliya  fanining  rivojlanishiga  o‘ziga  xos  tarzda  hissa 

qo‘shgan olimlardan kimlarni bilasiz? 

•  Sovet  moliya  fani  taraqqiyotining  davrlarini  shartli  ravishda 

qanday  davrlarga  bo‘lish  mumkin  va  ularning  namoyandalari 

kimlar? Bu davrlarda ularning qanday asarlari vujudga keldi? 

•  1950-yillarning  oxiri  va  1970-yillarning  boshlarida  sovet 

moliya fani qanday natijalarga erishdi? 

•  Moliya  nazariyasi  masalalari  bo‘yicha  munozaralarning 

mohiyati 

qaysi 

masalani 

aniqlashga 

qaratilgan 

va 

turli 

konsepsiyalarning  mualliflari  qanday  guruhlarga  bo‘lingan? 

Ularning bir-biridan farqli jihatlarini aytib bering. 

•  Sovet  davrida  moliya  sohasida  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borgan 

olimlardan  kimlarni  bilasiz?  Ular  ayrimlari  asarlarining  nomlarini 

aytib bera olasizmi? 

 

 

 

---

204 

 O‘zbekistonning  mustaqillikka  erishishi  moliya  fani  oldiga 

umumdavlat  ahamiyatiga  ega  bo‘lgan  ulkan  vazifalar  qo‘ydi. 

Ularning  eng  muhimi  mustaqil  davlatning  mustaqil  moliyaviy 

tizimni  tashkil  etishning  nazariy  va  amaliy  masalalarining 

yechimini  ishlab  berish  edi.  O‘zbek  moliyachi  olimlari  bu  borada 

tadqiqotlar olib bora boshlashdi.