Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Oktyabr davlat to‘ntarilishiga qadar olimlarning ishlarida 

moliya masalalari. Rossiya moliya fanining gullab-yashnashi XIX 

asrning  oxiri  va  XX  asrning  boshlariga  to‘g‘ri  kelib,  bu  davrda 

rossiyalik  iqtisodchilar  va  yuristlardan  I.Yanjul,  I.Ozerov, 

I.Kulisher,  L.Xodskiy,  V.Lebedev,  S.Ilovayskiy  va  boshqalarning 

eng mashhur asarlari e’lon qilindi. 

 

Rossiyalik  iqtisodchi  olimlar  moliya  fanining  ham  nazariy  va 

ham  amaliy  masalalarini  ishlab  chiqishdi.  Nazariyada  ular 

pragmatik 

yondashuvning 

vakillari 

hisoblanib, 

“jamoa 

ehtiyojlarini  qondirish”  nazariyasining  tarafdorlari  edilar.  Bu 

narsa  I.Ozerovning  “Moliya  fani  asoslari”  deb  nomlangan 

darsligida yaqqol namoyon bo‘lgan edi.  

                                                 

56

  O‘zbekistonda  tayyorlangan  darslikda  rossiyalik  iqtisodchilarning  moliyaviy  nazariyalarini  o‘rganish  masalasi 

ayrimlarning  e’tirozlariga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Lekin,  bizning  fikrimizcha,  X1X  asrning  60-yillarida  O‘rta 

Osiyoning  Rossiya  imperiyasi  tomonidan  ishg‘ol  etilganligi,  bu  erda  Qo‘qon  xonligi,  Buxoro  amirligi  va  Xiva 

xonligi  kabi  kapitalistik  emas,  balki  feodal  davlatlarning  mavjud  bo‘lganligi,  undan  keyingi  yillarda 

O‘zbekistonning  sobiq  SSSR  tarkibida  bo‘lganligi  va  bu  holatlarning  barchasi  tegishli  masalalarga  (shu  jumladan, 

moliya sohasidagi nazariyalarning yaratilishiga ham) o‘z ta’sirini ko‘rsatganligini xolisona tan olishimiz kerak. Shu 

sabablarga ko‘ra, mazkur darslikda rossiyalik moliyachilarning fanga qo‘shgan hissalari haqida qisqacha ma’lumot 

berishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.  

---

196 

 

Davlat  moliyasini  tadqiq  qilish  shu  davrdagi  olimlarning 

ishlarida asosiy o‘rinni egallagan edi. Ta’kidlash joizki, bu davrda 

e’lon  qilingan  ishlarda  xususiy  xo‘jalik  moliyasi  to‘g‘risida 

masalalar,  hatto  biror  marta  ham,  esga  olinmagan.  Bir  vaqtning 

o‘zida, davlat daromadlariga oid masalalar: daromadlar tizimi, turli 

davlatlarda  ularning  rivojlanishi,  soliqlarni  byudjetga  undirish 

shakllari  va  tartiblari,  shu  jarayonlar  ustidan  davlat  tomonidan 

amalga  oshirilgan  nazorat,  byudjet  defitsitini  qoplash  manbalari, 

davlat kreditining rivojlanishi kabi masalalar tadqiq qilingan. 

 

Oktyabr  davlat  to‘ntarilishiga  qadar  moliyachilar  tomonidan 

o‘rganilgan  masalalarning  boshqa  bir  yo‘nalishi  byudjet  va 

mahalliy  byudjetlar  bilan  bog‘langan.  Ularda  markaziy  byudjet  va 

mahalliy  byudjetlarning  tuzilish  masalalari  va  byudjet  jarayoniga 

tegishli bo‘lgan boshqa masalalar ko‘rib chiqilgan.