Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

8.2. Moliyaviy salohiyat o‘sishining omillari 

 

Mamlakat  moliyaviy  va  investitsion  tizimining  asosini 

iqtisodiyot real sektori moliyasi tashkil etadi. Moddiy boylik ishlab 

chiqarish  sohasida  ishlab  chiqarish  samaradorligiga  katta  ta’sir 

ko‘rsatuvchi moliyaviy munosabatlar shakllanadi. 

---

206 

 

 

8-BOB.  XO‘JALIK YURITUVCHI SUBYEKTLAR

58

 

MOLIYASI – DAVLAT MOLIYAVIY 

SALOHIYATINING ASOSI 

   

8.1.  Davlatning moliyaviy salohiyati va uning 

xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasi bilan 

o‘zaro bog‘liqligi 

 

 

Davlatning  moliyaviy  salohiyati  bozor  iqtisodiyoti  subyektlari 

va aholining pul daromadlari va jamg‘armalari asosida shakllanib, 

bir-birlari  bilan  o‘zaro  bog‘langan  quyidagi  bo‘g‘inlardan  tashkil 

topadi: 

•  respublika va mahalliy byudjetlar, byudjetdan tashqari davlat 

maxsus fondlari byudjetlari; davlat kredit resurslari; davlat (unitar) 

xo‘jalik yurituvchi subyektlari (XYuSlari) va davlatning ishtirokidagi 

XYuSlar moliyasi. Davlatning moliyaviy salohiyati tarkibiga asosiy 

fondlar,  tugallanmagan  ishlab  chiqarish,  moddiy  aylanma 

mablag‘lar, uy-ro‘zg‘or mulklari, nomoddiy aktivlar qiymati – inson 

kapitali kiradigan moddiy kapital ko‘rinishidagi milliy boylik hajmini 

kiritish mumkin; 

•  xususiy XYuSlar moliyaviy salohiyati. U aylanmadan tashqari 

aktivlar  va  aylanma  aktivlarining  yig‘indisidan  tashkil  topadi.  Bu 

yerda  aylanmadan  tashqari  aktivlar  nomoddiy  aktivlar,  asosiy 

vositalar,  tugallanmagan  ishlab  chiqarish,  moddiy  boyliklarga 

daromadli  investitsiyalar,  uzoq  muddatli  moliyaviy  investitsiyalar 

(qo‘yilmalar),  aylanmadan  tashqaridagi  boshqa  aktivlardan 

iboratdir.  Shuningdek,  bu  yerda  aylanma  aktivlarning  tarkibiga 

zaxiralar,  debitorlik  qarzlari,  qisqa  muddatli  moliyaviy  qo‘yilmalar, 

pul  mablag‘lari  va  boshqa  aylanma  aktivlar  kiradi.  XYuSlarning 

moliyaviy 

salohiyati 

ularning 

yangi 

qiymat 

yaratishdagi 

qobiliyatiga bog‘liq. Bir xil moliyaviy-iqtisodiy qudratga ega bo‘lgan 

XYuSlar  bir-biridan  tubdan  farq  qiluvchi  moliyaviy  natijalarga 

erishishi  mumkin.  Bu  mol-mulkdan,  ishlab  chiqarish-texnologik 

jarayonlar  va  kadrlarni  boshqarish  samaradorligiga,  menejment 

                                                 

58

 Ushbu darslikda  xo‘jalik yurituvchi subyektlar deyilganda, eng avvalo, korxonalar va xo‘jalik yuritishning qolgan 

barcha shakllari nazarda tutiladi. 

195 

•  moliya 

sohasidagi 

qarashlar 

tizimi 

umumiqtisodiy 

nazariyaning  ma’lum  bir  qismi  hisoblanadi,  ular  moliya  fanini 

boyitadi va rivojlantiradi; 

•  moliyaviy  konsepsiyalarning  vujudga  kelishi  mamlakat 

makro- va mikroiqtisodiyotining talablariga javob reaksiyasidir yoki 

ma’lum  hukmron  ijtimoiy  guruhlar  buyurtmasining  bajarilishidir 

(ijro etilishidir); 

•  xorijiy  olimlarning  progressiv  moliyaviy  g‘oyalari  iqtisodiy 

o‘sishning yetarli yuqori darajasini ta’minlab, insonning turli-tuman 

ehtiyojlarini qondirishda jamiyatga yordam beradi.