Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 

 

•  Odatda,  moliyaviy  nazorat  qanday  ikki  yo‘nalishda 

(aspektda) qaraladi? 

•  Moliyaviy nazorat deb nimaga aytiladi? 

•  Moliyaviy  nazoratning  predmeti  qanday  moliyaviy 

ko‘rsatkichlardan iborat? 

•  Moliyaviy nazorat qanday sohalarga bo‘linadi? 

•  Nodavlat moliyaviy nazorati nechaga bo‘linadi?  

•  Moliyaviy  nazorat  o‘z  ichiga  qanday  tekshiruvlarni 

oladi? 

•  Taraqqiy etgan mamlakatlarda moliyaviy nazorat tizimi, 

asosan, qanday elementlardan tashkil topadi? 

•  Moliyaviy nazoratning oldida turgan eng asosiy vazifalar 

nimalardan iborat? 

•  Moliyaviy  nazoratni  tashkil  etishning  asosiy  prinsiplari 

tarkibiga nimalar kiradi? 

•  Moliyaviy  nazoratni  amalga  oshiruvchi  subyektlarga 

ko‘ra uning qanday turlari mavjud? 

•  Moliyaviy  nazoratning  shakllarini  qanday  mezonlar 

bo‘yicha klassifikatsiya qilish qabul qilingan? 

•  Amalga  oshirilish  reglamenti  bo‘yicha  moliyaviy 

nazoratning shakllari nimalardan iborat bo‘lishi mumkin? 

•  O‘tkazilish vaqti bo‘yicha moliyaviy nazoratning shakllari 

o‘z ichiga nimalarni oladi? 

•   Nazoratning subyektlari bo‘yicha moliyaviy nazoratning 

qanday shakllari bo‘lishi mumkin? 

187 

manfaatlarini  hisobga  olgan  holda  o‘z  siyosatini  o‘zgartirishga 

hukumatni chaqiruvchi iqtisodchilarning asarlari paydo bo‘ldi. 

Ingliz  olimi  J.S.Mill  (1806-1873-yillar)  mamlakatda  ijtimoiy 

keskinlashuvni  yumshatish  maqsadida  daromadlarni  taqsimlash 

sohasida  o‘zgartirishlar  kiritish  taklifi  bilan  maydonga  chiqdi. 

Boylikni  nisbatan  tekisroq  (tengroq)  taqsimlash  uchun  u 

tomonidan oqilona soliq tizimining yangi prinsiplari ishlab chiqildi. 

Hayot  kechirish  uchun  zarur  sanalgan  daromadga  teng  bo‘lgan 

daromadlarni  soliqqa  tortishda  soliqqa  tortilmaydigan  minimumni 

joriy etish g‘oyasi aynan unga tegishlidir. 

J.S.Mill  “xizmatlarning  soliq  nazariyasi”ni  ishlab  chiqdiki, 

unga muvofiq ravishda har bir shaxs davlatdan olinadigan qo‘llab-

quvvatlashlar  uchun  o‘z  daromadlarining  bir  qismini  davlatga 

berishi  kerak.  U  soliqlar  va  davlat  xarajatlari  o‘rtasida  bog‘liqlikni 

o‘rnatib,  soliqlarni  davlat  xarajatlari  bilan  uzviy  ravishda 

bog‘lagan. 

Bu holatlar keyinroq shved iqtisodchilari K.Viksel va E.Lindal 

tomonidan  yanada  rivojlantirildi.  Bizning  davrimizda  esa  bu 

nazariya  amerikalik  iqtisodchi  olim  P.Samuelson  qarashlarining 

shakllanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi va u soliqlarning o‘sishi davlat 

xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojning o‘sishi bilan birgalikda yuz berishi 

kerak, deb hisobladi. 

Shveytsariyalik  iqtisodchi  J.Sismondi  (1773-1842-yillar) 

rivojlangan  davlatlarning  moliyaviy  siyosatini  tanqid  qilib,  mayda 

tovar  xo‘jaliklarini  himoya  qilgan.  Uning  chiqishlari,  asosan, 

proteksionizm  siyosatiga  (masalan,  donni  import  qilish  bo‘yicha 

ingliz  yuqori  bojxona  bojlari)  qarshi  qaratilgan  bo‘lib,  bunday 

siyosatni  u  millatga  ziyon  yetkazuvchi  siyosat  deb  hisobladi. 

Ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishi  uchun  tegishli  sharoitni 

yaratish  borasidagi  proteksionizm  siyosatining  ijobiy  tomonlarini 

ko‘ra  olmasdan,  mamlakat  iqtisodiyotida  uzluksiz  ravishda  katta 

rol  o‘ynab  borayotgan  o‘sib  boruvchi  yirik  kapitalning  ahamiyatini 

u yetarlicha baholay olmadi.