|
Moliyaviy muammolar markschilar asarlarida.
XIX asrning o‘rtalaridan uning oxirigacha moliya fani
marksistik ta’limotning ta’siri ostida bo‘ldi. Kapitalizm sharoitida
moliyaning mohiyati, ayrim moliyaviy kategoriyalarning roli va
ahamiyati K.Marks (1813-1883-yillar) va F.Engels (1820-1895
yillar) tomonidan ishlab chiqildi. Albatta, davlat moliyasi
masalalariga bag‘ishlangan maxsus katta ishlar ularda bo‘lmasa-
da, shunday bo‘lishiga qaramasdan, kapitalizmning juda ko‘p
moliyaviy muammolari ularning qator asosiy asarlarida, jumladan
“Siyosiy iqtisod tanqidi”, “Kapital” nomli asarlarida va XIX asrning
o‘rtalaridagi ingliz byudjetlari, 1840-yillardagi pruss va fransuz
byudjetlarining tavsifiga bag‘ishlangan ko‘p sonli maqolalarida o‘z
aksini topdi. K.Marks monopolistik kapitalizmgacha bo‘lgan
davrdagi
davlat
byudjetlarining
sinfiy
xarakterini,
davlat
xarajatlarining unumsiz, xalqqa qarshi xarakterini ochib berdi va
davlat qarzlarining soliqlar bilan bog‘langanligini ko‘rsatdi.
Kapitalning dastlabki jamg‘arilish usullarini tadqiq qilib,
ularning safiga birinchi navbatda, moliyaviy metodlar sifatida
davlat xarajatlari, davlat krediti va soliq tizimini kiritdi. Uning
fikricha, aynan ana shu metodlar kapital jamg‘arilishining yuqori
sur’atlarda o‘sishini ta’minladi, kapitalistik ishlab chiqarishning
shiddatli rivojlanishi uchun moddiy shart-sharoitlarni yaratdi.
K.Marks va F.Engels eng muhim moliyaviy kategoriya
hisoblangan soliqlarga jiddiy e’tibor berishdi. Ularning mohiyatini
o‘rganib, soliqlar barcha mehnatkashlar uchun qo‘shimcha
ekspluatatsiya qilishning quroli ekanligini doimiy ravishda ta’kidlab
keldilar. Soliqqa tortishni baholashda K.Marks to‘g‘ridan-to‘g‘ri
181
Auditorlik faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi (litsenziyalovchi organ) tomonidan amalga
oshiriladi.
Auditorlik faoliyati mustaqillik, xolislik, erkinlik, professional
malakalilik va maxfiylik prinsiplari asosida amalga oshiriladi. Audit
nazoratining asosiy tamoyili uning mustaqilligi bo‘lib, bunda
asosan
tekshirilayotgan
subyektning
moliyaviy
hisoboti
to‘g‘risidagi kasbiy fikrini ifodalashda biror tomonning ta’siri ostida
bo‘lishdan uning ozod ekanligini tushunish lozim. Shu bilan birga,
yana shuni hisobga olish kerakki, audit barcha mamlakatlarda
yyetarli darajada qattiq tartibga solinadi.
Ayrim davlatlarda (masalan, Fransiyada) bu jarayonga davlat
aralashib, u audit me’yori va normativlarini belgilaydi, auditorlarni
va auditorlik firmalarini ro‘yxatdan o‘tkazadi hamda ularning
faoliyati ustidan nazorat o‘rnatadi. O‘zbekistonda ham xuddi
shunday ahvol tarkib topgan bo‘lib, bu yerda davlat auditorlik
faoliyatini tartibga solishni faol amalga oshiradi. U moliyaviy
qiyinchiliklari iqtisodiyotga ta’sir etishi mumkin bo‘lgan muhim
korxonalarni ajratib, ularda audit o‘tkazish majburiy ekanligini
belgilaydi,
auditorlarga
(ma’lumoti,
malakasi,
imtihonlarni
topshirish tartibi, mas’uliyati, javobgarligi va boshqalar bo‘yicha)
talablar qo‘yadi.
Auditni davlat tomonidan tartibga solishni tashkil etish
qonunchilik va boshqa normativ hujjatlar vositasida amalga
oshiriladi. Bunda auditorlar jamoatchilik tashkilotlari tomonidan
auditning o‘zini o‘zi boshqarishiga katta imkoniyat beriladi. Qayd
etish lozimki, har bir mamlakatda jamoat tashkilotlarining
rivojlanishi va ta’siri turlicha amalga oshiriladi. Masalan, AQSh va
Angliyada
auditorlik
faoliyati
asosan
ixtisoslashtirilgan
professional jamoat auditorlik tashkilotlari tomonidan tartibga
solinadi.
Ko‘pgina mamlakatlarda mustaqil Auditorlar palatalari ishlab
turibdi. Ularning asosiy vazifalari auditorlik faoliyati va auditorlar
axloq me’yorlari bo‘yicha standartlarni ishlab chiqish, auditorlar
ish faoliyatining sifatini nazorat qilish, auditorlik faoliyati bo‘yicha
bilimlarini attestatsiya qilish va hujjatlar berish hamda auditorlik
me’yorlarini buzgan shaxslarga nisbatan intizomiy jazo choralarini
qo‘llash (bu - davlatga xos xususiyat bo‘lmagan mamlakatlarda)
kabilardan iboratdir.
182
Ammo ayrim mamlakatlarda, masalan, Shvetsiyada, garchi
Vakolatli auditorlar uyushmasi va Tasdiqlangan auditorlar
uyushmasi ishlab turgan bo‘lishiga qaramasdan, umuman
auditorlik faoliyatini tartibga solish davlat tomonidan amalga
oshirilib, bu bizning Respublikamizga ham xos bo‘lgan
xususiyatdir. O‘zbekiston Auditorlar palatasi tuzilish jihatidan
davlat organlari bilan o‘zaro birgalikda harakat qiladi. Ammo uning
auditorlik faoliyatini tartibga solish bo‘yicha asosiy funksiyalari
davlat tomonidan mustahkamlab qo‘yilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
