296
13.3. Xo‘jalik yurituvchi subyekt marketing
strategiyasining moliyaviy jihatlari
Agar mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining 5 yoki 10
yilga mo‘ljallangan ilmiy asoslangan istiqboli oldindan oqilona
tarzda aniqlangan bo‘lsa, baho strategiyasini mustahkam egallash
mumkin. Aks holda faqat hozirgi paytda ishlab chiqarilayotgan
tovarlarning emas, balki ilmiy-texnika taraqqiyoti va ishlab
chiqarishning tarkibiy tuzilmasidagi ilg‘or o‘zgarishlar ta’siri ostida
yaratilishi lozim bo‘lgan yangi barcha buyumlar bahosining
dinamikasini ham ko‘proq yoki ozroq aniqlikda ko‘rish imkoniyati
murakkabligicha qolaveradi. Ma’lumki, iqtisodiy jihatdan yuqori
sur’atlarda taraqqiy etgan mamlakatlarning barchasida erkin
baholar, odatda, davlat tomonidan tartibga solinadigan baholar
bilan oqilona uyg‘unlashgan holda ishlatiladi.
XYuSlar marketing strategiyasining moliyaviy jihatlari
raqobat sharoitida bozordagi baho bozor iqtisodiyotining asosiy
bo‘g‘iniga bog‘liq bo‘lmagan omillar asosida ustuvor ravishda
shakllanishini va u uchun, asosan, topshirilgan (berilgan) miqdor
ekanligini nazarda tutadi. XYuSning bozor muhiti bozor tashqi
omillari va shart-sharoitlari hamda bozordan tashqari xo‘jalik
aloqalar majmuidan iborat bo‘lib, ular iqtisodiyot asosiy bo‘g‘ini
faoliyatining samaradorligini, uning maqsadli strategiyasi va
tadbirkorlik
muhitidagi
xatti-harakati
taktikasining
amalga
oshirilishini ko‘zda tutadi.
Baholarni shakllantirish masalalarini hal etish uchun raqobat
muhitini
tahlil
qila
borib,
XYuSning
tegishli
xizmatlari
mahsulotlarni yetkazib berish va ularni sotish baholarini o‘rganishi
(1), soliqlar va boshqa to‘lovlarni inobatga olgan holda XYuSning
ishlab chiqarish va sotish chiqimlari, mol yetkazib berish shartlari
va XYuSni ishlab chiqarish omillari bilan ta’minlashga baho
berishi (2), amalga oshirilayotgan tadbirlar va faoliyat samara-
dorligini aniqlashi (3) kerak.
Ana shu yuqoridagi uch yo‘nalishlar XYuS faoliyat
ko‘rsatishining mikromuhitini xarakterlab, u biroq XYuS
faoliyatining umumiy sharoitlarini cheklamaydi. XYuS faoliyatining
umumiy sharoitlarini makromuhit deb e’tirof etish qabul qilingan
bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagi omillarni qamrab oladi:
• inflyatsion omillar, shu jumladan inflyatsion kutilishlar;
297
• ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardagi o‘zgarishlar (mehnat, shu
sohadagi beqarorlashtiruvchi holatlar, siyosiy omillarni ham
qo‘shib hisoblaganda);
• davlat va mahalliy hokimiyat organlarining moliyaviy, soliq va
pul-kredit siyosati;
• baholarni davlat tomonidan tartibga solish sohasida
ko‘riladigan choralar;
• XYuSning bozorda faoliyat ko‘rsatishini qonuniy ta’-
minlashga qaratilgan o‘zgarishlar.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt, mulkdorning bozor vakili yoki
uning vakolatchisi sifatida iqtisodiy mustaqillik va XYuS o‘z xatti-
harakatini tanlash erkinligi bozor baholarini shakllantirishning
zaruriy shartlari hisoblanadi. O‘zaro manfaatli, xususan, og‘zaki
bitimlar, shartnomalar, oldi-sotdi shartnomalari ko‘rinishidagi
shartnomalar
vositasida
amalga
oshiriladigan
xo‘jalik
subyektlarining tijorat munosabatlari ham shunga kiradi. Bu yerda
yo‘qotmalar, zararlar va qo‘ldan chiqarilgan imkoniyatlar
(foydalar)ni
qoplash
kafolatini
beruvchi
shartnoma-bitim
munosabatlari, boshqa xo‘jalik munozaralariga ta’sir ko‘rsatish va
ularni himoya qilish muhim rolynaydi. Raqobat muhitining
mavjudligi va monopolizmga barham berish ham bu yerda kerakli
sharoit
sifatida
maydonga
chiqib,
ular
xo‘jalik
yuritish
subyektlarini, bozor vakillarini xatti-harakatni tanlash imkoniyatlari
bilan ta’minlaydi. Bularning qatoriga muvozanat baholar evaziga
talab va taklif nisbatlarining tenglashuvi oqibatida vujudga
keladigan bozor muvozanatini ham kiritish kerak.
Bozor iqtisodiyotida baholarni shakllantirish jarayoni, boshqa
holatlardan tashqari, yana bahoni o‘rnatish xususida kim qaror
qabul qilganligiga va uni kim tayyorlaganligiga ham bog‘liq.
Shuning uchun ham baholar qay hollarda direktorlar kengashi,
hissadorlik jamiyatining prezidenti, XYuSning bosh direktori, uning
o‘rinbosarlari va qay hollarda esa ta’minot bo‘limining boshlig‘i,
uning joylardagi vakillari tomonidan tasdiqlanishini bilish juda
muhimdir. Shuningdek, bahoni asoslash bilan shug‘ullanadigan
ma’muriyat xizmatlari va bo‘linmalarining aniq funksiyalarini
belgilash ham kerak. Bu faoliyat XYuS markaziy xizmatlari
tomonidan qat’iy muvofiqlashtirilgan asosda amalga oshirilmog‘i
lozim.
