Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

qilinadigan va nazorat qilinmaydigan omillari alohida ajratiladi. 

Birinchi  guruhga  kiruvchi  omillarga  XYuSning  yuqori  rahbarlik 

organlari 

va 

uning 

funksional 

xizmatlari 

tomonidan 

boshqariladigan omillar kiradi. Ikkinchi guruh esa XYuSning o‘ziga 

bog‘liq bo‘lmagan omillardan tashkil topadi. Iqtisodiyotning asosiy 

bo‘g‘inini  bu  omillarga  moslashtirish  o‘z  faoliyatida  nazorat 

---

298 

XYuS  tomonidan  sotilishi  mumkin  bo‘lgan  tovarlar  bahosini 

asoslash,  hisob-kitob  qilish  va  o‘rnatish  quyida  taklif  etilayotgan 

ketma-ketlikda va faoliyat turlari bo‘yicha amalga oshirish tavsiya 

qilinadi: 

•  tarkib  topgan  bozor,  konyunktura  va  XYuS  mahsulotining 

bahosini tahlil qilish; 

•  baholarni o‘rnatish (belgilash) joriy amaliyotining strategiyasi 

va prinsiplarini ishlab chiqish; 

•  kutilayotgan  bozorni  o‘rganish  va  rejalashtirilayotgan  davr 

uchun talabni aniqlash; 

•  raqiblarning tovarlari va baholarini tahlil qilish; 

•  ishlab  chiqarish  hajmi  va  talabni  qondirishning  turli 

darajalarida  taklif  bahosi,  ishlab  chiqarish  chiqimlari  va  tovarlarni 

sotish imkoniyatlarini aniqlash; 

•  baholarni  shakllantirishning  qabul  qilingan  strategiyasi  va 

prinsiplari  amalga  oshirilishining  mumkin  bo‘lgan  variantlarida 

ishlab chiqarish va realizatsiya samaradorligini baholash; 

•  baholarni o‘rnatish (belgilash) metodlarini tanlash; 

•  sotiladigan tovarning bahosini tasdiqlash. 

Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  ishlarni  biznes-rejalashtirish  va 

shu  XYuS  baholarini  bashoratlash  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  hisob-

kitoblar  bilan  almashtirmaslik  kerak.  Ba’zi  bir  o‘xshashliklar 

bo‘lishiga  qaramasdan,  biznes-rejani  ishlab  chiqish  va  asoslash 

XYuSning  baho  strategiyasini  ishlab  chiqish  uchun  zarur  bo‘lgan 

barcha  parametrlarni  chuqur  tasavvur  qilishga  imkon  bersa-da, 

ularni bir xil deb qabul qilmaslik kerak. 

Bozorda  baholarni  shakllantirishning  omillari  orasida  talab 

omillarini  alohida  ajratish  maqsadga  muvofiqki,  ular  yordamida 

sotib  oluvchi  tomonidan  tovarga  bo‘lgan  talabning  bahosi 

aniqlanadi.  Bunga  tovarning  foydaliligi  yoki  iste’mol  xususiyatlari, 

ya’ni  ehtiyojni  qondirish  qobiliyati,  uning  sifat  tavsiflari  kiradi. 

Undan  so‘ng  ushbu  tovarni  sotib  oluvchi  ega  bo‘lgan  to‘lovga 

layoqatli talabning tavsifi, shuningdek, tovarni sotib olishdan bosh 

torta  turib,  sotib  oluvchi  yig‘ishi  mumkin  bo‘lgan  jamg‘armaning 

darajasi  kerak.  Oxirida  talabning  hajmi,  ya’ni  bahoning  shu 

darajasida  sotib  oluvchi  qodir  bo‘lgan  tovarning  miqdori 

aniqlanadi.