Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 

  

•  Bozor  iqtisodiyotida  XYuSlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqalarning 

umumiy modeli qanday ko‘rinishga ega? 

•  Iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichida XYuSlarni moliyaviy 

isloh qilishning asosiy vazifalari nimalardan iborat? 

•  XYuSlar, firmalar va korporatsiyalarni moliyaviy isloh qilishda 

kapitalizatsiya jarayoni qanday rol o‘ynaydi? 

•  Kapitallashtirishning asosiy manbaini aytib bering. 

•  Sof foydani kapitallashtirish koeffitsiyenti qanday aniqlanadi? 

•  Aktivlarni  kapitallashtirish  koeffitsiyentining  aniqlanish  tartibi 

qanday? 

•  Kapitallashtirish jarayoni nimalarga asoslanishi kerak? 

•  Nega  XYuSlar  tomonidan  moliyaviy  isloh  qilish  dasturini 

ishlab chiqilishi maqsadga muvofiq? 

•  Moliyaviy isloh qilish dasturi nimalarni ko‘zda tutadi? 

•  Moliyaviy boshqaruvning yaxlit samarali tizimini shakllantirish 

qanday shartlar asosida amalga oshirilishi mumkin? 

•  XYuS,  firma  va  korporatsiyalarni  moliyaviy  isloh  qilinish 

samaradorligini  baholashning  asosiy  ko‘rsatkichi  nima  va  uni 

qanday aniqlash mumkin? 

•  Dyupon formulasining ko‘rinishi qanday va uning yordamida 

nimani hisoblash mumkin? 

•  Aktivlar  qancha  ko‘p  aylansa,  ularning  rentabelligi  qanday 

o‘zgaradi? 

•  Bir  so‘mlik  o‘z  kapitaliga  to‘g‘ri  keluvchi  aktivlar  qanchalik 

ko‘p  bo‘lsa,  rentabellik  darajasi  shuncha  yuqori  bo‘ladi,  degan 

tasdiq to‘g‘rimi? 

•  Qanday  ko‘rsatkich  XYuSning  moliyaviy  faolligini,  uning 

aylanma  (aktivlar)  kapitalning  qo‘shimcha  manbalarini  jalb  qilish 

borasidagi mahoratini aks ettiradi? 

•  XYuS aktivlarining takror ishlab chiqarishdagi rolini baholash 

uchun qanday koeffitsiyentdan foydalanish maqsadga muvofiq? 

•  Xo‘jalik  faolligi  koeffitsiyenti  qanday  aniqlanadi  va  u  nimani 

ifodalaydi? 

•  Kapitalning  optimal  (oqilona)  tarkibiy  tuzilishi  koeffitsiyenti 

qanday aniqlanadi? 

235 

 

Ishlab  chiqarishning  rivojlanishi  va  tovar  hamda  moliya 

bozorlarida  XYuS  faoliyatining  faollashuvi  natijasida  uning 

moliyaviy  resurslari  tarkibiy  tuzilmasida  foyda  hal  qiluvchi  o‘rinni 

egallay boshlaydi. Foyda XYuS o‘z mablag‘larining asosiy manbai 

bo‘lib,  ishlab  chiqarish  apparatining  yangilanishini,  sifatning 

yaxshilanishini, 

chiqarilayotgan 

mahsulot 

assortimentining 

kengayishini  va  h.k.larni  ta’minlaydi.  Foyda  hisobidan  XYuSning 

rezerv fondlari, maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan fondlar tashkil 

etiladi. 

 

Foyda  massasi  va  normasi,  uning  xarajatlarga  nisbati 

XYuSning  kreditga  layoqatligini  va  uning  qarz  mablag‘larni  jalb 

qilish  imkoniyatini,  uzoq  va  qisqa  muddatli  kreditlarni  olishni 

aniqlab  beradigan  muhim  indikatorlardir.  Qarz  mablag‘larning 

XYuS  o‘z  mablag‘lariga  nisbati  1/3  va  undan  katta  darajaga  etib, 

uning to‘lovga layoqatligiga kreditorlariga ham, hamkorlariga ham 

shubha tug‘dirmasligi mumkin. 

 

Tijorat 

XYuSlarning 

moliyaviy 

resurslari 

quyidagi 

manbalardan tashkil topadi: 

•  mahsulot  sotishdan  tushum  hisobidan  shakllanadigan 

moliyaviy resurslar (foyda; amortizatsiya ajratmalari fondi; ish haqi 

fondi; moddiy xarajatlarni tiklash fondi); 

•  ishlab  chiqarilgan  mahsulotga  bog‘liq  bo‘lmagan  sotishdan 

keladigan  tushumlar  (mol-mulk;  asosiy  faoliyatga  daxldor 

bo‘lmagan xizmatlar va boshqalar) hisobidan olinadigan moliyaviy 

resurslar; 

•  moliyaviy  bozorda  shakllanadigan  moliyaviy  resurslar 

(kreditlar  va  zayomlar;  o‘z  aksiyalari  va  qimmatli  qog‘ozlarning 

boshqa  ko‘rinishlarini  sotish;  boshqa  emitentlarning  qimmatli 

qog‘ozlari  bo‘yicha  dividendlar  va  foizlar;  sug‘urta  qoplamalari  va 

boshqalar); 

•  kreditorlik  qarzlari  hisobidan  tashkil  topadigan  moliyaviy 

resurslar  (mol  yetkazib  beruvchi  va  pudratchilarga;  mehnat  haqi 

bo‘yicha; sotsial sug‘urtaga doir; byudjet oldidagi va boshqalar); 

•  badallar  va  maqsadli  xarakterdagi  tushilmalar  hisobidan 

shakllantiriladigan  moliyaviy  resurslar  (boshqa  tashkilotlar  va 

jismoniy shaxslardan tushilmalar, byudjet subsidiyalari va h.k.). 

 

 

---

234