Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 

Xalqaro moliya 

Xalqaro moliya 

bozorlari 

Xalqaro moliyaviy 

menejment 

Xalqaro soliqqa 

tortish 

Xalqaro hisob-

kitoblar 

Jahon moliyaviy muhiti 

 

715 

–  xalqaro  savdo  munosabatlarining  an’anaviy  tovarlar 

savdosidan  milliy  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  bevosita  xizmat 

ko‘rsatish vositasiga aylanib borishi; 

– kapital migratsiyasining globallashuvi; 

–  hududiy  iqtisodiy  integratsiya  jarayonlarining  yanada 

kengayishi va jadallashuvi. 

Xalqaro  moliya  munosabatlari  rivojlanishida  kapitalning 

xalqaro  harakati,  ayniqsa,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  xorijiy  investitsiyalar 

shaklida u yoki bu mamlakatga kirib borishi, shuningdek, xalqaro 

savdoning  mahsulotlar,  turli  xizmatlar  ko‘rsatish,  texnologiyalar 

sohasidagi rivoji ijobiy omil sifatida ta’sir ko‘rsatmoqda. 

Jahon  savdosining  o‘sishi,  ishlab  chiqarishning  ixtisos-

lashuvi  va  kengayishi,  xalqaro  kapital  harakatining  rivoji, 

chegaralararo  tovarlar, xizmatlar  hamda ishchi kuchi migratsiyasi 

xalqaro  moliya  munosabatlarining  rivojlanishiga,  shuningdek, 

jahon  moliya  bozorlarining  taraqqiy  etishiga  hamda  transmilliy 

korporatsiyalar  faoliyatining  kengayishiga,  xalqaro  moliyaviy 

faoliyatning boshqa jabhalarini jadallashuviga imkon yaratdi 

Moliyaviy 

globallashuv 

sharoitida 

xalqaro 

moliyaning 

vazifalari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 

–  milliy 

iqtisodiyotlarning 

yagona 

xalqaro 

tizimga 

integratsiyalashuvini ta’minlash; 

–  xalqaro  savdo  hamda  tovarlar,  xizmatlar  va  kapital 

ayirboshlashning oqilona harakatini tashkil etish; 

–  milliy  iqtisodiyotlarni  xalqaro  iqtisodiy  va  moliyaviy 

o‘zgarishlarga moslashtirish; 

–  mamlakatlarning  milliy  moliyaviy  siyosatini  yuritishida 

tavsiyalar berish. 

Xalqaro  moliya  munosabatlari  tarkibiga  xalqaro  aylanmaga 

kelib  tushgan  va  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarda,  ya’ni 

rezedentlarning 

tashqi 

dunyo 

bilan 

yuzaga 

keladigan 

munosabatlarida  qo‘llaniladigan  moliyaviy  munosabatlar  tizimi 

kiritiladi. Xalqaro moliya quyidagilarga xizmat qiladi: 

Birinchidan,  turli  mamlakat  rezedentlari  o‘rtasidagi  iqtisodiy 

aloqalarga va o‘zaro hamkorlikka;  

Ikkinchidan,  jahon  mamlakatlarining  turli  xil  moliyaviy 

institutlar bilan yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlariga; 

Uchinchidan,  turli  mamlakatlar  rezidentlarining  xalqaro 

moliya bozorlaridagi operatsiyalarini tashkil etishga. 

---

714 

egallash uchun yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va ularni 

sotish jarayonida vujudga keladi. 

•  Transmilliy  korporatsiyalar  va  transmilliy  banklar  rolining 

ortib  borishi.  Bu  holat,  jahon  iqtisodiyotida  transmilliylashish 

jarayoni  kuchayishi,  ya’ni,  alohida  mamlakatlarga  yoki  bir  nechta 

mamlakatlarga  tegishli  xalqaro  kompaniyalar  va  banklar 

faoliyatining  rivojlanishi,  ular  tomonidan  xorijiy  filiallarning 

kengaytirilishi orqali yuzaga keldi. 

•  Mamlakatlarda 

tashqi 

iqtisodiy 

faoliyatning 

erkinlashtirilishi.  Mazkur  holat,  milliy  iqtisodiyotning  tashqi  dunyo 

uchun  ochiqlik  darajasi  orqali  ifodalanadi.  Bunda,  xalqaro  moliya 

munosabatlarining 

ishtirokchilari 

uchun 

muayyan 

shart-

sharoitlarning  yaratilishi,  xususan,  xalqaro  savdoda  bojlarning 

pasaytirilishi,  xorijiy  investorlarni  keng  jalb  etishga  qaratilgan 

qulay 

investitsiya 

muhitining 

yaratilishi 

hamda 

valyuta 

cheklovlarining  bekor  qilinishi  kabi  tadbirlar  amalga  oshirilishi 

muhim o‘rin tutadi. 

•  Tashqi  iqtisodiy  aloqalarning  xalqaro  me’yoriy-huquqiy 

bazasini qabul etilishi. 

•  Mamlakatlar o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlarni xalqaro 

jihatdan tartibga solish va nazorat qilish tizimini tashkil qilinishi. 

Alohida  olingan  milliy  iqtisodiyotning  xalqaro  moliya 

munosabatlaridagi  ishtirokini  bir  necha  miqdoriy  ko‘rsatkichlar 

bilan tavsiflash mumkin: 

– eksport kvotasining miqdori, bunda eksport hajmi YaMMga 

nisbatan foizda hisoblanadi; 

–  import  kvotasining  miqdori,  bunda  import  hajmi  YaMMga 

nisbatan foizda hisoblanadi; 

–  tashqi  savdo  kvotasining  miqdori,  bunda  tashqi  savdo 

aylanmasi hajmi YaMMga nisbatan foizda hisoblanadi. 

Mazkur  ko‘rsatkichlarni  hisoblash  asosida  mamlakatning 

xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtirokini baholash mumkin. 

Jahon  iqtisodiyotida  ro‘y  bergan  o‘zgarishlar  xalqaro  moliya 

munosabatlarining  istiqbolda  rivojlanish  tendensiyalarini  belgilab 

berdi: 

–  xalqaro  moliya  munosabatlari  sohasida  ikki  tomonlama 

munosabatlardan ko‘p tomonlama munosabatlarga o‘tish; 

–  jahon 

xo‘jaligida 

xalqaro 

mehnat 

taqsimotining 

chuqurlashuvi; 

711 

Jahon  moliyaviy  muhiti  –  investorlar  va  korporatsiyalar 

moliyasi,  banklar  boshqaruvchilari  qabul  qiluvchi  qarorlarga  ta’sir 

ko‘rsatadi hamda jahon moliya bozori o‘sishi sharoitini aniqlaydi. 

Xalqaro  moliya  tizimining  asosiy  funksiyalari  sifatida 

quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 

–  valyutalar  ayriboshlash  va  hisob-kitob  tizimi  shartlarining 

birxillashuvi; 

–  valyuta  kurslari  rejimlarini  tartiblashtirish  va  valyuta 

cheklovlarini tartibga solish; 

–  xalqaro valyuta likvidligini tartibga solish; 

–  kredit, sug‘urta, investitsiya va fond operatsiyalari xalqaro 

qoidalarini birxillashtirish; 

–  mazkur  funksiyalarni  amalga  oshiruvchi  va  nazorat 

qiluvchi xalqaro moliya institutlarini tashkil etish. 

Xalqaro  moliya  munosabatlarining  subyektlari  sifatida 

quyidagilar  ishtirok  etadi:  davlat,  korxona,  tashkilotlar,  firmalar 

hamda  xalqaro  tashkilotlar  va  moliya  institutlari,  transmilliy 

korporatsiyalar,  transmilliy  banklar,  birjalar,  jismoniy  shaxslar. 

Xalqaro  moliya  munosabatlari  turli  mamlakatlarning  xo‘jalik 

yurituvchi  subyektlari  o‘rtasida,  davlat  va  boshqa  mamlakatlar 

xukumatlari  hamda  xalqaro  tashkilotlar  o‘rtasida,  davlat  va 

korxonalar bilan xalqaro moliya institutlari o‘rtasida yuzaga kelishi 

mumkin. 

Davlat  xalqaro  moliya  sohasida  faoliyat  ko‘rsatuvchi  asosiy 

subyekt hisoblanadi.  

Markaziy banklar – bu iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga 

solish  organlari  bo‘lib,  ularga  monopol  tarzda  banknotalar 

chiqarish, pul muomalasi, kredit va valyuta kursini tartibga solish, 

valyuta zaxiralarini saqlash vazifalari biriktirilgan. 

Xalqaro tashkilotlar – ular xalqaro shartnoma asosida tashkil 

etilgan  bo‘lib,  doimiy  faoliyat  ko‘rsatuvchi  organlarga  ega  bo‘lgan 

holda  jahon  xo‘jaligi  birliklarining  iqtisodiy,  ijtimoiy  rivojlanishiga 

yordamlashish vazifalarini bajaradi.  

Xalqaro  valyuta-kredit  va  moliya  tashkilotlari  –  jahon 

iqtisodiyotini  barqarorlashtirish  maqsadida  xalqaro  valyuta  va 

moliya-kredit  munosabatlarini  tartibga  solish  uchun  davlatlararo 

kelishuvlar asosida tashkil etilgan iqtisodiy tashkilotlar.  

Xalqaro  moliyaning  rivojlanishida  transmilliy  korporatsiyalar 

va transmilliy banklar kabi subyektlar faol rol o‘ynaydi. 

---

712