Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Aylanmaga  xizmat  qilish  xarakteri  bo‘yicha  baholar 

quyidagicha farqlanadi: 

•  ulgurji baholar; 

•  chakana baholar; 

•  sotib olish baholari; 

•  smeta qiymati; 

•  tariflar. 

XYuSlar tovarlarning yirik partiyasini sanoat, qishloq xo‘jaligi 

yoki  boshqa  XYuSlarga  yoki  ta’minot  tashkilotlariga  sotadigan 

bahosi ulgurji baho deyiladi.  

  Savdo  tashkilotlari  tomonidan  aholining  shaxsiy  iste’moli 

uchun kichik miqdorlarda sotiladigan ne’matlarga o‘rnatilgan baho 

chakana baho deb ataladi. 

  Qishloq  xo‘jaligi  ishlab  chiqaruvchilari  tomonidan  o‘z 

mahsulotlarini  davlatga  sotish  sotib  olish  (yoki  xarid) 

baholarida amalga oshiriladi. 

  Smeta qiymatida qurilish mahsulotlari (binolar, inshootlar va 

b.)ning bahosi to‘lanadi. 

  Yuklarni  tashish,  elektroenergiya,  issiqlik,  suv,  sog‘liqni 

saqlash 

xizmatlari, 

mehmonxona, 

sayyohlik 

va 

boshqa 

xizmatlarning bahosi tariflar orqali ifodalanadi.  

  O‘rnatilishi  (belgilanishi)ga  qarab  baholarning  quyidagi 

turlari mavjud: 

•  qat’iy baholar; 

•  joriy baholar; 

•  o‘zgaruvchan (harakatlanuvchan) baholar; 

•  almashtiriluvchi (“sakrovchi”) baholar. 

Shartnomada  qayd  etiladigan  va  shu  shartnomaga  muvofiq 

ravishda  mahsulotni  yetkazib  berishning  barcha  muddatlari 

davomida o‘zgarmaydigan baholar qat’iy baholar deyiladi. 

Joriy  baho  deyilganda  shu  davrda  mahsulotni  yetkazib 

berish  amalga  oshirilgan  baho  tushuniladi.  Bunday  baholar  bir 

shartnoma doirasida o‘zgarishi mumkin va ular bozorning holatini 

o‘zida aks ettiradi. 

---

284 

muhim  omili  hisoblanadi,  tovarlar  va  xizmatlar  bozorida  talab  va 

taklif  o‘rtasidagi  ma’lum  bir  nisbatning  o‘rnatilishiga  o‘z  ta’sirini 

ko‘rsatadi  va  shuning  uchun  ham  u  talab  va  taklifni 

muvozanatlashtirish  (balanslashtirish)  funksiyasi  bilan  uzviy 

bog‘langan. 

 

Baho  funksiyalarining  bunchalik  ko‘pligi,  ba’zan  alohida 

olingan  unga  tegishli  bo‘lgan  funksiyalar  maqsadlari  va 

vazifalarining  o‘zaro  qarama-qarshiligi  shunga  olib  keladiki, 

bahoning  barcha  funksiyalarini  muvaffaqiyatli  ravishda  amalga 

oshirish  mumkin  bo‘lmay  qoladi.  Ratsional  va  hatto,  optimal 

baholar  xususida  gapirib  turib,  odatda  uning  bir  funksiyasi  yoki 

funksiyalarning  shunday  hamkorligini  nazarda  tutish  kerakki,  ular 

ma’lum  darajada  amalga  oshgan  bo‘lsin.  Shuning  uchun  ham 

bozor  iqtisodiyotida  bahoning  ayrim  funksiyalari  kamroq  yoki 

ko‘proq  yuklama  bilan  “ishlaydi”.  Masalan,  mahsulotni  qiymat 

ifodasida  ishlab  chiqarish,  taqsimlash  va  iste’mol  qilishni 

rejalashtirishda  foydalaniladigan  bahoning  funksiyalari  aralash 

iqtisodiyotda  davlat  sektoridagidek  emas,  balki  unga  nisbatan 

kamroq faollikda namoyon bo‘ladi. Shu munosabat bilan bu yerda 

baho barcha funksiyalarining bir-biri bilan o‘zaro bog‘langanligi va 

o‘zaro ta’sirchanligini, real hayot (amal)da bozor iqtisodiyotiga xos 

bo‘lgan  dinamik  tizim  sifatida  namoyon  bo‘layotganligini  hisobga 

olish muhim ahamiyat kasb etadi.