Ta’limni tashkil etish turlari va shakllari. Dars — ta’jim tizimini tashkil etishning asosiy shakli sifatida. Reja

Darsning turlari 
Darslarning turlari quyidagicha:
1. a) dars - leksiya, b) dars - suhbat, v) kino darsi, g) nazariy yoki amaliy mustaqil (tadqiqot 
tipidagi) ishlar darsi, d) aralash dars (bitta darsda darsning har xil turlari birikmasi). 
2. a) mustaqil (og’zaki yoki yozma mashqlardan iborat reproduktiv tipdagi) ishlar darsi, b) 
dars - laboratoriya ishi, v) amaliy ishlar darsi, g) dars - ekskursiya.
3. a) og’zaki (umumiy, yakka tartibda, guruhiy) so’rash, b) yozma (yakka tartibda) so’rash, 
v) sinov, g) sinov amaliy (laboratoriya) ishi, d) kontrol ish, y) aralash dars. Oldingi uchta turning 
birikmasi.
Darslarning tipi 
Tushuntirish darsi. Ma'lumki, maktabdagi ta'limning asoslaridan biri onglilik prinspidir. 
Shunga ko’ra, ko’nikma va malakalarning shakllantirishning dastlabki bosqichi nazariy 
masalalarni o’rganishdan iborat bo’lishi kerak. Bunda o’qituvchining materialni tushuntirishi 
eng muhim zveno hisoblanadi.
Tushuntirish darsining strukturasi, ya'ni undagi qismlarning o’zaro joylashuvi quyidagicha 
bo’lishi mumkin:
1. Ilgari o’rganilgan materiallarga doir bilimlarni eslash (o’quvchilardan so’rash); 
2. Materialni tushuntirish; 
3. Materialning o’zlashtirilganini tekshirish; 
4. Nazariyani qo’llash namunasini ko’rsatish; 
5. Uyga vazifa berish;

---

6. Darsni yakunlash.
Ana shu tipdagi darsning strukturasi elementlariga dars mavzusini e'lon qilish, uning 
maqsadini ifodalash va vazifalarning qo’yilishini ham kiritish mumkin.
Bilimlar, ko’nikmalar va malakalarni mustahkamlash darslari. Bu tipdagi darsning 
strukturasi quyidagi darsning asosiy elementlarini o’z ichiga oladi:
1. Nazariya bo’yicha bilimlarni eslash; 
2. Mavzu bo’yicha ko’nikma va malakalarni rivojlantirish (mashqlar); 
3. Darsni yakunlash; 
4. Uyga vazifa berish.
Takrorlash darsi. Mustahkamlash va takrorlash darslari o’rtasida anchagina umumiylik 
mavjud. Bu umumiylik, eng avvalo, mazkur darslarning vazifalari va strukturalariga taalluqlidir. 
Shu bilan birga mustahkamlash va takrorlash darslari orasida tafovut ham bor. Shuningdek, 
takrorlash darsida material to’liq emas, balki tanlab ko’rib chiqilgan, oldingi darslarda yetarlicha 
o’zlashtirilmagan masalalar takrorlanadi. Materialni umumlashtirish va ko’nikma hamda 
malakalarni takomillashtirish darslari.
Umumlashtirish darsining elementlari quyidagilardan iboratdir: 
1. Umumlashtiruvchi materialga doir bilimlarni eslash; 
2. Materialni umumlashtirish; 
3. Nazariyani o’zlashtirilganini tekshirish; 
4. Umumlashgan qoidani qo’llash namunasini ko’rsatish;
5. Mavzu bo’yicha ko’nikma va malakalarni takomillashtirish (mashqlar); 
6. Darsning natijalarini yakunlash; 
7. Uyga vazifa berish.
Bilim, ko’nikma va malakalarni tekshirish darsi (kontrol dars). Kontrol ish o’tkaziladigan 
darsning strukturasi murakkab emas: o’qituvchi topshiriqlarni aytib turadi (yoki doskaga yozadi), 
o’quvchilar ularni bajaradilar va dars oxirida ishlar yig’ib olinadi. Kontrol ishning savollari va 
topshiriqlari shunday ifodalanishi kerakki, o’quvchilarning javoblaridan ular materialni 
shunchaki eslab qolgani emas, balki ishning mohiyatini tushungani ham ko’rinib turishi lozim.