Talimiy maqsad

Birinchi bosqich. Gaz-changdan iborat muhitning gravitatsiya siqilishi natijasida protoyulduz (birlamchi yulduz) paydo bo'ladi. Siqilish natijasida uning markazida temperatura 10-12 mln gradusga ko'tariladi va termoyadro reaksiyasi boshlanib ketadi. Shu tariqa yosh yulduz paydo bo'ladi.
Ikkinchi bosqich. Gazokinetik bosim va nurlanish (yorug'lik) bosimi gravitatsiya siqilishini to'xtatadi, yulduz dinamik muvozanatli holatga o'tadi. Bu statsionar holatda u uzoq vaqt (masalan, Quyosh taxminan 10 milliard yilcha) yashaydi. Bu davrda vodorod yonib geliyga, geliy yonib uglerodga, uglerod yonib boshqa elementlarga aylana boradi. Shu tariqa yulduzning «termoyadro reaktori»da turli elementlar paydo bo'ladi. Bu — tabiatning ajoyib in'omi.
Uchinchi bosqich. Termoyadro yoqilg'i zaxirasi tugay boshlaydi. Yulduz qizil gigantga va o'ta gigantga aylanadi. Qator portlashlar yuz beradi. Natijada «yangi yulduz» va «o'ta yangi yulduz» paydo bo'ladi. Shu bilan birga, og'ir elementlar ham paydo bo'ladi va portlashlar natijasida elementlar fazoga sochilib ketadi. Bular esa ikkilamchi yulduzlarning paydo bo'lishida material bo'ladi.
Bu bosqichlar barcha yulduzlarga xosdir. Lekin ular massasiga qarab turlicha so'nadi. Massasi 1,4Mq dan kichik bo'lgan Quyosh turidagi yulduzlar oq mitti (karlik) yulduzlarga aylanadi. Ularning radiusi 0,01i?_Q dan Rq gacha, nurlanish energiyasi 10~⁴Zq dan L₍₎ gacha, zichligi p ~ 10⁷—10⁹ kg/m³ bo'ladi. Bunda i?Q= 6,96- 10^s m — Quyoshning radiusi.
Massasi 3Mq dan katta bo'lgan yulduzlar neytron yulduzlarga aylanadi. Neytron yulduzlarning zichligi p ~ Ю¹⁷ kg/m³, radiusi R ~ 20 km atrofida bo'ladi.
O'ta zich katta yulduzlar umrining oxirida qora tesliikka aylanadi.
Quyosh o'rtacha kattalikdagi sarg'ish rangli yulduzlar qatoriga kiradi.
Quyosh markazidagi yadro reaksiyalar zonasining radiusi 200 ming kilometrni tashkil etadi. Bu zonada temperatura 14 000 000° atrofrdadir. Quyosh sirtidagi temperatura 6000° atrofida bo'ladi.
Quyoshdan 1 sekund davomida chiqayotgan energiya 12 ming trillion tonna ko'mirni yoqqanda ajraladigan energiya miqdoriga teng. Quyosh har sekundda 4,3 million tonna massasini yo'qotadi. Energiyasi va massasi uzluksiz kamayib borsa-da, Quyosh yana 5 milliard yil davomida shunday nur sochib tura oladi.
Quyosh energiyasining 2 milliarddan bir qismigina Yer yuziga to'g'ri keladi. Shu energiyaning o'zi sayyoramizdagi tirik mavjudotlar hayoti uchun yetarlidir.