Ta’limda raqamli texnologiyalar. Darslik. T. E. Delov, G. T

 
Savol va topshiriqlar: 
1. Cosplay o‘quv dasturi qanday quyi tizimlardan iborat? 
2. Kadrlar tayyorlash tizimi qanday? Batafsil tahlil qiling. 
3. O‘quv resursini yaratishda muallif, metodist va ishlab chiquvchining 
vazifalarini tasvirlab bering. 
 
 

---

201 
4.5. Ta’lim jarayonida oʻquv dasturlaridan foydalanish texnologiyasi 
Hozirgi vaqtda o‘quv materialini o‘quvchiga topshirish va uning assimilyatsiya 
darajasini nazorat qilish uchun ishlatiladigan shaxsiy kompyuterlarga asoslangan 
dasturiy texnologiyalar o‘quv jarayoniga faol joriy etilmoqda. Yangi axborot 
texnologiyalari vositalari orasida kompyuter o‘rgatish dasturlari asosiy o‘rinlardan 
birini egallaydi. 
O‘quv jarayoniga kompyuter ta’limi dasturlarini ishlab chiqish va joriy etish 
ta’limni kompyuterlashtirishning mantiqiy davomidir. Bu jarayon kasbiy ta’lim 
nazariyasi va amaliyoti masalalari bo‘yicha V.P. kabi olimlar tomonidan olib 
borilgan tadqiqotlar natijasida mumkin bo‘ldi. Bespalko, P. Ya. Galperin, T.I. 
Gergely. Kompyuter ta’limi dasturlaridan foydalanishning psixologik, pedagogik va 
didaktik asoslarini ishlab chiqish A.A. Andreev, L.I. Dalinger, Ts Ts. Dorjieva, V.M. 
Monaxova, E. I. Mashbits. 
Kompyuterda o‘qitish dasturi doirasida uchta guruhga bo‘linadigan bir qator 
o‘quv muammolari hal qilinadi. Birinchi guruhga o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma 
va malakalari darajasini, ularning individual qobiliyatlari, moyillik va 
motivatsiyasini tekshirish vazifalari kiradi, ular uchun odatda psixologik testlar va 
imtihon savollarining tegishli dasturlari qo‘llaniladi. Bu guruh o‘quvchilarning 
ishlash ko‘rsatkichlarini tekshirish vazifalarini ham o‘z ichiga oladi, ular reaktsiya 
tezligi, e'tibor darajasi va boshqalar kabi psixofiziologik ko‘rsatkichlarni ro‘yxatga 
olish orqali amalga oshiriladi. 
Ikkinchi guruh vazifalari o‘quv materialini o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarini 
ro‘yxatga olish va statik tahlil qilish bilan bog‘liq: har bir talaba uchun alohida 
bo‘limlar tuzish, muammolarni hal qilish vaqtini aniqlash, xatolarning umumiy 
sonini aniqlash, va boshqalar. Xuddi shu guruhga o‘quv faoliyatini boshqarish 
vazifalarini, masalan, o‘quv materialini taqdim etish tezligini yoki o‘quvchiga o‘quv 
ma’lumotining yangi bloklarini taqdim etish tartibini o‘zgartirish vazifalarini hal 
qilish maqsadga muvofiqdir. echim, xatolar turi va soni. Umuman olganda, bu 

---

202 
vazifalar guruhi dasturlashtirilgan ta’limning asosiy elementlarini qo‘llab-
quvvatlash va amalga oshirishga qaratilgan. 
Kompyuter ta’limi dasturlarining uchinchi guruh vazifalari o‘quv materialini 
tayyorlash va taqdim etish, materialni murakkablik darajasiga moslashtirish, 
dinamik tasvirlar, nazorat vazifalari, laboratoriya ishlari, talabalarning mustaqil 
ishlari muammolarini hal qilish bilan bog‘liq. 
Kompyuterda o‘qitish dasturlarining samaradorligi ko‘p jihatdan ularning 
mazmuniga, xususan: mantiqiy uyg‘unlik, izchillik, aniqlik, mavjudlik, aniqlik, 
taqdimotning soddaligi, dastlabki ma’lumotlarning to‘g‘riligiga bog‘liq. tasviriy va 
grafik 
(mashhur 
faylasuflarning 
portretlari, 
grafikalar, 
diagrammalar, 
gistogrammalar, jadvallar, diagrammalar va boshqalar) va ma’lumotnoma 
(kompyuter entsiklopediyalari, tezauri, axborot va bibliografik sharhlar) 
mavjudligidan. 
O‘quv jarayonida kompyuterni o‘qitish dasturidan foydalanganda quyidagi 
imkoniyatlar amalga oshiriladi: 
- o‘quv materialining mustaqil bloki sifatida kompyuterda o‘qitish dasturiga 
kiritilgan kursning istalgan mavzusi (bo‘limi) ni qidirish va ekranga chiqarish; 
- tanlangan mavzuning har bir savoli bo‘yicha o‘quv materiallarini ko‘rish, 
o‘rganish (agar kerak bo‘lsa- yozib olish) va o‘zlashtirish; 
-o‘quvchiga mavzu bo‘yicha muqobil javoblar bilan bir nechta savollar berish 
orqali o‘quv materialining o‘zlashtirish darajasini o‘z-o‘zidan tekshirish, bunda 
faqat bitta javob to‘g‘ri; 
-to‘g‘ri javoblar miqdori bo‘yicha ma’lumotlarni avtomatik hisoblash va 
kompyuter shaxsiy kompyuter xotirasiga ma’lumotlarni kiritish bilan kompyuter 
o‘quv dasturiga kiritilgan mavzular (bo‘limlar) ning o‘quv materialini o‘zlashtirish 
darajasini nazorat qilish; 
-shaxsiy kompyuterlar xotirasida ma’lumotlar banki to‘planishi bilan 
kompyuterni o‘qitish dasturidan qayta-qayta foydalanish: kim o‘qitilgan, qanday 
mavzular (bo‘limlar) bo‘yicha va mashg‘ulot yoki nazorat paytida qanday baho 
olgani. 

---

203 
O‘quv jarayoniga kompyuterni o‘qitish dasturlarini keng joriy etish yo‘lidagi 
asosiy qiyinchiliklar katta mehnat zichligi va ishlab chiqishga sarflangan vaqt, 
shuningdek, zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlaridan to‘liq foydalanilmasligi 
bilan bog‘liq. Buni quyidagi sabablar bilan izohlash mumkin: 
1.
Davlat tomonidan rivojlanish uchun maqsadli mablag 'etishmasligi; 
2.
Yuqori darajali kompyuter ta’limi dasturi va ularni tayyorlash tizimlarini 
ishlab chiqa oladigan mutaxassislarning etishmasligi; 
3.
O‘quv jarayonida kompyuter ta’limi dasturlarini amalga oshirishga 
qiziqishning yo‘qligi. 
Talabaning kompyuterda o‘qitish dasturi bilan ishlashini tashkil qilish eng 
samarali hisoblanadi: 
а) boshida o‘quv-uslubiy materiallarni (ma'ruza matnlari, savollarga 
tushuntirishlar va h.k.), shuningdek, kompyuterda o‘qitish dasturining ishlashi 
uchun qo‘llanmalarni o‘rganish va o‘rganish amalga oshiriladi. Buni stajyor 
mustaqil ravishda o‘qituvchining rahbarligi ostida amalga oshiradi, biroq 
tinglovchilarning barcha guruhi uchun ba'zi muhim, murakkab mavzularda 
ma'ruzalar o‘qish (kompyuterda o‘qitish dasturiga kiritilgan) bo‘yicha mavzular 
bo‘yicha ma'ruzalar tashkil etish istisno qilinmaydi. qolgan materialni har bir 
tinglovchi mustaqil o‘rganishi bilan; 
б) keyin o‘quvchining kompyuterda o‘qitish dasturi bilan bevosita ishlashi 
o‘qituvchi nazorati ostida amalga oshiriladi, u o‘qish uchun mavzular va ularning 
tartibini tanlaydi. 
Keling, kompyuterda o‘qitish dasturlarini tuzishning asosiy metodologik 
tamoyillarini batafsil ko‘rib chiqaylik, bunda dasturlashtirilgan ta’lim tamoyillari 
asosan amalga oshiriladi: 
- o‘quv materialining aniq tuzilishi; 
- uni kichik qismlarga ajratish, ular ekrandagi ma’lumotlar va savollar 
ramkalari tarkibiga aylanadi; 
- o‘quv jarayonini kuchaytirish uchun axborot xodimlari va nazorat savollarini 
almashtirish; 

---

204 
- ilgari qoplangan materialga qaytish qobiliyati; 
- nazorat savollariga javoblarning to‘g‘riligiga qarab, o‘quvchining o‘zi yoki 
tizim tomonidan materialni o‘rganish ketma-ketligini tanlash imkoniyati; 
- materialni assimilyatsiya qilish darajasini miqdoriy (nuqtali) baholashni 
shakllantirish imkoniyati; 
- o‘quv jarayonining statistikasini olish qobiliyati (to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblar 
soni, o‘qishning vaqt xususiyatlari va boshqalar). 
O‘quv jarayonida kompyuter dasturlari yangi ma’lumotlarni etkazishning 
samarali vositasi, turli ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdir. O‘quv 
maqsadlariga muvofiq kompyuter dasturlarini quyidagicha tasniflash mumkin: 
axborot- o‘quvchilarga yangi ma’lumotlarni etkazish uchun mo‘ljallangan 
dasturlar;
trening- maqsadi har xil ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, ularni har xil 
ta’lim sharoitida rivojlantirish bo‘lgan dasturlar; 
trening- olingan ko‘nikma va malakalarni yanada takomillashtirishga 
qaratilgan dasturlar; 
simulyator dasturlari, simulyator dasturlarining shubhasiz afzalligi shundaki, 
ma'lum bir mahorat turini mashq qilish uchun mashqlar har bir talaba uchun kerak 
bo‘lganda ko‘p marta bajarilishi mumkin; 
nazorat qilish- olingan bilim va shakllangan ko‘nikma va malakalarni nazorat 
qilish (o‘zini o‘zi nazorat qilish) dasturlari, uslubiy adabiyotlarda ular odatda test 
dasturlari deb ataladi (javobning to‘g‘riligini tekshirish usuli bilan, ko‘p tanlovli test 
dasturlari) muqobil yoki erkin tuzilgan javoblarni ajratish mumkin). 
Kompyuter dasturlarini tasniflashning asosiy mezoni- bu dasturlar bilan ishlash 
jarayonida talabalarning mustaqillik darajasi. Shu bilan birga, kompyuter dasturlari 
qo‘llaniladigan darslarning tashkiliy shakllari har xil bo‘lishi mumkin: sinfda o‘qish, 
darsdan tashqari mustaqil ish. Shu nuqtai nazardan qaraganda, ko‘plab dasturlar 
universaldir va ular bilan ishlashning mohiyati o‘qituvchi ishga kirishdan oldin 
beradigan o‘rnatishga bog‘liq. 

---

205 
Kompyuter dasturlaridan tizimli foydalanish chuqurroq va kuchli bilimlarni 
egallashga, o‘quvchilarning ijodiy tafakkuri va qobiliyatlarini rivojlantirishga, 
olingan bilim, ko‘nikma va malakalarni real vaziyatlarda ishlatishga motivatsion 
tayyorgarligini shakllantirishga yordam beradi. 
Ratsional ravishda tuzilgan kompyuter dasturlaridan nafaqat ilmiy 
ma’lumotlarning o‘ziga xos xususiyatlarini, balki o‘quvchilar tomonidan ushbu 
ma’lumotni o‘zlashtirishning psixologik va pedagogik qonuniyatlarining o‘ziga xos 
xususiyatlarini 
hisobga 
olgan 
holda 
foydalanish 
o‘quv 
jarayonini 
individuallashtirish va farqlashga, ularning kognitiv faolligini rag‘batlantirishga 
imkon beradi. faollik va mustaqillik. Shu bilan birga, kompyuterda o‘qitish o‘quv 
jarayonini tashkil etishning didaktik tamoyillarini amalga oshirishning samarali 
usuli bo‘lib, o‘qituvchining faoliyatini ta’lim faoliyatini tashkil etishning tubdan 
yangi mazmuni va shakli bilan to‘ldiradi.
Kompyuter dasturlarini ishlab chiqish jarayonida, maqsadli yaratish, uzatishni 
ifodalovchi, o‘qitish tizimiga kiritilgan ma’lumotlarni qayta ishlashning tubdan 
yangi vositalari va usullari yordamida tashkil etilgan didaktik jarayon sifatida, 
axborotni o‘qitish texnologiyasi kontseptsiyasiga amal qilish kerak. , axborot 
mahsulotlarini saqlash va namoyish etish eng past narxda va o‘quvchilarning 
kognitiv faolligi namunalariga muvofiq.