Ta’limda raqamli texnologiyalar. Darslik. T. E. Delov, G. T

Savol va topshiriqlar: 
1. "Sun’iy intellekt nima" degan savolga batafsil javob bering? 
2. Sun’iy intellektni yaratish uchun qanday vositalar kerak? 
3. Ta’lim jarayonida sun’iy intellektdan foydalanishning afzalliklari va 
kamchiliklari. Oqlash. 
 
4.4. Oʻquv dasturlarini yaratish texnologiyasi. 
Elektron ta’limning eng samarali shakli bu kompyuterga asoslangan o‘quv 
dasturi. Bu talabaga faol o‘qishga va o‘qituvchi bilan aloqa etishmasligining o‘rnini 
qoplashga imkon beradi. 
Ta’lim uchun dasturiy vosita sifatida kompyuterni o‘qitish dasturi ikkita quyi 
tizimdan iborat tizim sifatida ifodalanishi mumkin: 
• axborot (asosiy qism); 
• dasturiy ta’minot (dasturiy ta’minotni amalga oshirish). 
Kompyuter bo‘yicha o‘quv dasturlarini yaratishda, ularni yaratish 
metodologiyasi to‘g‘risida ikki xil fikrga duch kelish kerak. Ulardan birinchisi, 
o‘qituvchi (kurs materiallari muallifi) uchun kerakli materiallarni to‘g‘ri 
tayyorlashning o‘zi kifoya va ularni kompyuter shakliga tarjima qilish alohida 
muammo tug‘dirmaydi. Ikkinchi fikrga ko‘ra, malakali dasturchi har qanday 
an'anaviy bosma darslikni olib, muallifining yordamisiz, undan samarali ta’lim 
vositasini yasashi mumkin. Birinchi holda, kontent qismi mutlaqlashtiriladi, 
ikkinchisida- uning dasturiy ta’minoti. 
Mualliflar, metodistlar va ishlab chiquvchilar o‘rtasida takroran o‘zaro ta'sir 
o‘tkazish zarurati quyidagi sabablarga bog‘liq: 
• Muallif uslubiy ko‘rsatmalarni qanchalik sinchkovlik bilan o‘rganib 
chiqmasin, u taqdim etgan materiallarni kompyuterda bajarishning ko‘pgina o‘ziga 

---

199 
xos jihatlari (masalan, interaktiv sxemalarni amalga oshirish) unga faqat kompyuter 
o‘quv dasturining tegishli bo‘laklari sifatida tushunarli bo‘ladi. metodist ishtirokida 
paydo bo‘ladi. O‘z navbatida, o‘zi ishlatadigan dasturiy ta’minot imkoniyatlarini 
biladigan ishlab chiquvchi metodist-o‘qituvchini materiallarni taqdim etish shakli 
haqidagi yangi g‘oyalarga undashi mumkin; 
• kompyuterni o‘qitish dasturining ba'zi o‘ziga xos komponentlari (masalan, 
dasturiy modullarning ishlash ssenariylari), qoida tariqasida, muallif, metodist va 
ishlab chiquvchi o‘rtasida yaqin hamkorlikda ishlab chiqilishi kerak; 
 4.3-rasm. Kompyuterda o‘qitish vositalarini yaratishning takroriy jarayoni 
• kompyuterni o‘qitish dasturida ishlash jarayonida yangi me'yoriy hujjatlar 
nashr etilishi, o‘quv dasturi o‘zgarishi va o‘quv adabiyotini yangilash uchun 
ishlatilishi kerak bo‘lgan maxsus adabiyotlar paydo bo‘lishi mumkin. O‘xshash 
"so‘rovlar" allaqachon ishlab chiqilgan o‘quv dasturini saqlab turish (vaqti-vaqti 
bilan yangilash) paytida paydo bo‘ladi; 
• muallif va metodist ularni qidirish uchun vaqt va kuch sarflamaslik uchun 
kompyuterni masofadan o‘qitish vositalarini ishlab chiqaruvchi qanday 
materiallarga ega bo‘lishi haqida tasavvurga ega bo‘lishi kerak; 
• metodist bilan birgalikda muallif kompyuterni o‘qitish dasturini uning 
tuzilishini yaratish bosqichida tekshirishi va manba materiallari bilan aniqlangan 
nomuvofiqliklar to‘g‘risida dasturchi-dasturchiga ko‘rsatma berishi kerak; 

---

200 
• Muallif metodist va ishlab chiquvchi bilan birgalikda o‘quv jarayonida 
kompyuterni o‘qitish dasturini tasdiqlashda ishtirok etishi shart. Bunday holda, 
nafaqat ilgari sezilmagan xatolar va noaniqliklar aniqlanishi mumkin, balki 
materialni taqdim etish, test topshiriqlarini tuzish va hokazolarning zaif tomonlari 
ham aniqroq bo‘ladi. 
Mualliflar, metodistlar va ishlab chiquvchilarning o‘zaro ta'sirining bunday 
keng va murakkab tabiati, o‘z vazifalarini bir kishida birlashtirishga urinishlarni 
keltirib chiqardi, masalan, o‘rnatilgan kompyuterning o‘quv modullarini ishlab 
chiqish uchun soddalashtirilgan dasturiy vositalarni yaratish orqali. bu dasturiy 
vositalar. 
Bunday vositalar yordamida o‘qituvchilarning o‘zlari kompyuter o‘qitish 
dasturlarini ishlab chiqishlari mumkin deb ishoniladi. Albatta, bu yondashuvning 
ijobiy tomonlari bor, ayniqsa o‘qituvchilarning umumiy kompyuter savodxonligi 
muqarrar ravishda o‘sib borayotganini hisobga olsak. Ammo shuni ta'kidlash 
kerakki, ularning funktsional imkoniyatlari nuqtai nazaridan, ushbu ishlab chiqish 
vositalari hali ham professionallardan ancha past. Shu bilan birga, ular muallifdan, 
odatda, o‘qituvchilar ega bo‘lmagan kompyuter malakasini talab qiladi. 
Qanday bo‘lmasin, shaxsiyatidan qat'i nazar, hozirda muallif, ishlab 
chiquvchilar, metodist bajaradigan kompyuter o‘quv dasturini tuzishda ko‘rsatilgan 
funktsiyalarning har birini etarlicha baholamaslik, ta’lim tizimida o‘z maqsadiga 
javob beradigan samarali o‘qitish va nazorat vositalarini yaratishga yo‘l qo‘ymaydi.