Таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси

10.8-жадвал Истеъдодларни бошқариш ва кадрлар захирасини бошқариш

анъанавий амалиётини таққослаш

Мезон	Анъанавий кадрлар захираси	Иқтидорларни бошқариш
Моҳият	Потенциал жиҳатдан раҳбарлик фаолиятига қодир бўлган, тегишли даражадаги ёки бошқа мартабадаги тегишли лавозим талабларига жавоб берадиган, танлов ва мақсадли малака ошириш курсларидан ўтган ходимлар гуруҳини шакллантириш	Компанияда бизнеснинг алоҳида натижаларига эришишга қодир истеъдодли ходимлар жалб қилиш, ёллаш, ривожлантириш ва фойдаланиш тизимини барпо этиш бўйича мақсадли йўналтирилган фаолият
Мақсад	Бошқарув кадрлари изчиллигини таъминлаш, асосий менежерлар кетиб қолиши ҳолатида юзага келадиган муаммоларнинг олдини	Компаниянинг номоддий активи, рақобат курашида қўшимча афзаллик сифатида ходимлар

	олиш, шунингдек, уларнинг профессионал ўсиши	салоҳиятидан самарали фойдаланиш
Вазифа	Рискларни бошқариш	Умумий изчиллик ва ривожланиш
Таъсир объекти	Асосий раҳбар лавозимлар	Бутун ташкилот
Баҳолаш	Профессионал салоҳият ва фаолият	Барча қобилият ва натижалар аҳамиятга эга
Ўқиш, ривожланиш	Захирачилар учун зарур бўлган билимлар бўш лавозимга қўйиладиган талаблар билан белгиланади; ишлаб чиқаришдан ажралмаган ва ажралган ҳолда менежерларнинг малакасини ошириш - ходим захирага олинган лавозимда амалиёт; йўқ бўлган раҳбарларни хизмат сафари ва таътил даврида вақтинча ўрнини эгаллаб туриш	Ўқитиш компаниянинг фаолияти билан бевосита боғлиқ ва асосан мустақил иш, лойиҳаларда иштирок этиш ва амалий ишлардан иборат бўлади. Анъанавий машғулотлар эмас, балки ҳамкасблар, мураббийлар ва бошқа одамлардан билим олишга, яъни топшириклар тобора мураккаблашиб бораётган норасмий таълим устувор кўрилади
Натижа	Асосий позициялар учун ўрнини босиш режаси	HR-жараёнга тўлиқ интеграция қилинган истеъдоддан фойдаланиш ва ривожлантириш тизимлари
Карьера	Чизиқли, асосан функционал бўйича	Мослашувчан, география бўйича ҳам, бизнес бўйича ҳам функционаларо
Мукофотлаш ва компенсация	Стандарт компенсация пакети, иш ҳаки ва имтиёзлар лавозимнинг иерархик структурадаги ўрни билан белгиланади	Ходимнинг эҳтиёжларига йўналтирилган компенсация уларнинг бизнесдаги ҳиссасига қараб фарқланади; компания манфаатдор бўлган ҳар бир номзодга у учун ўзига жалб этувчи индивидуал таклиф берилади

Қатнашчилар	Раҳбарлар	Ходимлар, персонални бошқариш бўйича мутахассислар, раҳбарлар, топ- менежерлар
Ходимлар муносабати	Розилик	Қатнашиш

Захирачиларни ривожлантиришнинг анъанавий шаклларидан (тренинг, семинар, махсус адабиётлар ўқиш ва ҳ.к.) ташқари корхонада корпоратив истеъдодларни ривожлантириш учун қуйидаги шакллар мавжуд:

• 
  индивидуал ривожланиш режаси (захирачиларни баҳолаш натижалари асосида инндивидуал танлаб олинган ривожланиш стратегиялари бўйича профессионал билимлар, кўникмалар ва компетенцияларни индивидуал ривожлантиришни кўзда тутади);
  
• 
  ротация;
  
• 
  стажировка: раҳбарлик лавозимида, профилли фаолият соҳаси ва битта компания ичида бошқа бўлинмалар доирасида;
  
• 
  захирачиларни лойиҳалар раҳбарлари вақтинчалик лавозимларига тайинлаш, ларни энг истиқболли ходимлар қаторидан лойиҳалар раҳбарлари бўш ўринларини тўлдириш мақсадида профилли ва кросс-функционал лойиҳаларни амалга ошириш бўйича гуруҳларга киритиш;
  
• 
  компания фаолиятининг ташкилий, ишлаб чиқариш, иқтисодий, стратегик ўзгаришларида «ўзгаришлар йўлбошчилари» сифатида истиқболли ходимлардан фойдаланиш.
  

Бироқ, юқори лавозимга тайинлаш муддати аниқланмаганлиги сабабли, таълим олган ходимларнинг бошқа корхоналарга кетиши кузатилмоқда ва шунинг учун компания катта молиявий йўқотишларга дуч келмоқда.
Ўзбекистонда давлат иштирокидаги корхоналарнинг бошқарув органларига топ-100та муваффақиятли менежерлардан иборат кадрлар захираси шакллантирилади. Бу ҳақда корпоратив бошқарувнинг замонавий тамойилларини жорий этиш бўйича “Йўл харитаси” лойиҳасида айтилган.
Қайд этилишича, Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги, “Эл-юрт умиди” жамғармаси, Ўзбекистон Ёшлар иттифоқи халқаро молия
ташкилотлари (Жаҳон банки, ОТБ, ЕТТБ, Франция ривожланиш агентлиги) билан биргаликда давлат иштирокидаги корхоналарнинг бошқарув органларига (ижро органи, мустақил аъзо) топ-100та муваффақиятли менежерлардан иборат кадрлар захирасини шакллантириш бўйича чора- тадбирлар кўради.
Демократик рақобат бошқа истеъдодларни танлаш усулларидан яхшироқ ва ёмонроқ эмас, ҳар доим янги лавозимда самарали бўладиган менежерларни танлашга имкон бермайди. Миллий миқёсда истеъдодли менежерларни кўтарадиган ижтимоий лифтлар (ишчилар учун бу касбий маҳорат танловлари - world skills) керак. Аммо баъзида истиқболли ёш бошқарувчилар карьера поғоналарига кўтарила олмайди.
2020 йил 17 январь куни WorldSkills International директорлар Кенгаши Ўзбекистоннинг WorldSkills International ҳаракатига қўшилиш ҳақидаги аризасини тасдиқлаган.Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан бир қатор идоралар билан биргаликда таъсис этилган Ишчи касбларни ривожлантириш ва оммалаштириш ассоциацияси WorldSkills Uzbekistan миллий оператори ҳисобланади.
WorldSkills International бутун дунё бўйлаб касбий таълим, касб малакаси мақомини ва стандартларини оширишни ва бутун дунё бўйлаб халқаро мусобақалар ўтказиш орқали ишчи касбларни оммалаштиришни мақсад қилган халқаро нотижорат ассоциациядир.“WorldSkills International ассоциациясига қўшилиш Ўзбекистон учун қуйидаги имкониятларни беради:
Биринчидан, Ўзбекистонда WorldSkills Internationalнинг халқаро стандартлари бўйича ишчи касбларга ўқитиладиган марказ ташкил этилади.
Иккинчидан, WorldSkills International халқаро стандартлари бўйича ишчи касбларга ўқиган шахсларга касбий малакаси тасдиқланганлиги ҳақида халқаро сертификат берилади. Айнан мана шу сертификат хорижий иш берувчилар томонидан ишчига тўлиқ ишонч билдириши ва ишчи бошқа давлат фуқароси бўлса, унинг касбий тажрибасига ким кафолат беради каби юзага келадиган саволларга жавоб бўлиши учун асос бўлади.
Учинчидан, дунё миқёсида ишчи касблар бўйича ўтказиладиган жаҳон чемпионатларида бевосита иштирок этиш орқали катта тажриба тўплаш ва талаб юқори бўлган касб йўналишлари бўйича миллий кадрлар сафини кенгайтириб бориш имконини яратади.
Корхонада ўзини исботлаган, бошқа ҳудудга ўтишга тайёр, судланганлиги ва давлат сирларини ўз ичига олган маълумотларга киришда тўсиқлари бўлмаган ёш мутахассисларга (35-45 ёш) устунлик берилади.
Истеъдодларни бошқариш "билимлар иқтисодиётига" эътибор бермасдан кўриб чиқилиши мумкин эмас (атамани 1962 йилда Ф. Махлуп таклиф қилган). Билимларни бошқаришда асосий нарса бу ҳар қандай ташкилот иқтисодиётида ҳал қилувчи рол ўйнайдиган билим, уни оширишдир. Ушбу ҳолат истеъдод ва билим компаниянинг ходимларига тегишли ва ўзига хос бўлган тоифалар эканлиги билан изоҳланади ва ҳозирги шароитда у доимий равишда такомиллашиб боришга қодир бўлган энг муҳим ресурсга айланади.
Замонавий жамиятда олинган билимларни ҳаёт давомида янгилаш керак ва карьера режаларини унутиш яхшироқдир. Шундай қилиб, бугунги кунда ишларнинг катта қисми ўқиш билан боғлиқ.
Ўқиш доимий ва "умр бўйи" касбга айланди. Мутахассис, ҳаётда бирон марта тўғри иш қилишни ўрганган киши эмас, балки унинг ҳажми ҳар йили ярим баравар кўпаядиган билимларни ўзлаштирадиган кишидир. Яъни, бугунги кунда билим сут каби нарсадир. Муҳандислик дипломининг яроқлилик муддати - уч йил. Агар шу вақтга қадар институтда олинган билимлар янги бирор нарса билан тўлдирилмаса, сизнинг мартабангиз "ноаниқ" бўлиб қолади. Бу мусобақага ҳамма ҳам бардош бера олмайди, кимдир нима содир бўлаётгани ҳақида ўйламасликни афзал кўради, бошқалари нима эканлигини тушунишга ҳаракат қилмоқда.
Ричард Содерберг бу жараённинг аниқ таърифини топди: "Университет дипломи кейинги ўн йил ичида хавотирланмасликка имкон беришига ишониш нотўғри: аслида сиз ўн сония давомида ташвишланолмайсиз." Ҳаёт шунақа.
Бугунги кунда истеъдодларни ривожлантириш учун ташкилотда қўлланиладиган технологиялар корпоратив университетлар бўлиб, улар қаторида "Етакчилик мактаби" дастурини амалга оширадилар, у кадрлар захирасига олинган ходимларга асосий қобилиятларни ривожланишига имкон берадиган асосий дастурлар билан таъминлашга, янада самарали раҳбарлар ва менежерлар бўлишга қаратилган. Дастур иш жойидаги ходимларнинг хулқ-атворини қандай тўғри баҳолаш, лойиҳаларни бошқариш, ҳамкасблар билан мулоқот қилиш, жамоангизни шакллантириш ва ривожлантириш усулларини ўргатади.
Шу нуқтаи назардан, Coca Cola менежментнинг турли даражалари (FF1, FF2, FF3) учун учта дастурни ўз ичига олган Fast Forward истеъдодларини ривожлантириш бўйича тажрибаси қизиқиш уйғотади. Дастур истеъдодларни эрта аниқлаш ва уларни кейинги босқичга ўтишга тайёрлаш учун ишлаб чиқилган. Дастур доирасида ходимлар маълум бизнес лойиҳалари устида ишлашади, мураббийга эга бўлади, бир қатор бизнес- шарҳлардан ўтишади, бу ерда уларга тренинглар шаклида қўшимча кўмак берилади, ўз натижаларини тақдим этиш ва топ менежмент билан танишиш имконияти пайдо бўлади. Тезлаштирилган ривожланиш дастурининг воситалари: вақтнинг 70 фоизи лойиҳалар ва бизнесни ривожлантиришга бағишланади, 20 фоиз вақт – коучинг ва ментор билан ишлашга, 10% - машғулотларга ажратилади.
Рақамли иқтисодиёт (DE – ингл. Digital Economy) – асосан рақамли технологиялар негизида фаолият кўрсатадиган ва хусусан, интернет оркали амалга оширилган электрон транзакциялардан фойдаланадиган иқтисодиёт.
Инновацион ривожлантириш стратегияси рақамли иқтисодиётни ишлаб чиқаришнинг асосий омили рақамли маълумотларни ишлаб чиқариш, катта ҳажмдаги маҳсулотларни қайта ишлаш ва таҳлил натижаларидан фойдаланиш анъанавий бошқарув шакллари билан таққослаганда турли хил ишлаб чиқариш турлари самарадорлигини сезиларли даражада оширишга имкон берадиган фаолият сифатида белгилайди.
Россияда ишлаб чиқариш-технология жараёнларини рақамлаштириш асосан ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ), молия, савдо ва айрим хизматлар секторларида рўй бермоқда.
Рақамли иқтисодиёт – жамият (мамлакат) иқтисодий ҳаётида янги ахборот комуникация технологиялардан фойдаланишдир. Бугунги кунда МДХ мамлакатларида ушбу иқтисодиётнинг улуши ЯИМнинг 1,5%ни ташкил қилади (2017), масалан, Эстонияда бу кўрсаткич 15%га тенг. Саноат ашёлар Интернети (ПоТ) ва big data – бу ҳали саноат-4.0 эмас, балки туртинчи саноат инқилоби умумий концепциясига киритиладиган драйверлар, холос.
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Илм, маърифат ва рақамли иқтисодиётни ривожлантириш йили”да амалга оширишга оид давлат дастурида белгиланган вазифаларга мувофиқ ҳамда иқтисодиёт тармоқлари ва давлат бошқаруви тизимига замонавий ахборот технологияларини кенг жорий этиш ва телекоммуникация тармоқларини кенгайтириш орқали республика иқтисодиётининг рақобатбардошлигини янада ошириш мақсадида:
1. Қуйидагилар рақамли иқтисодиёт ва электрон ҳукуматни янада ривожлантиришнинг қўшимча вазифалари этиб белгилансин34:
2023 йилга келиб рақамли иқтисодиётнинг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улушини 2 бараварга кўпайтиришни назарда тутган ҳолда, шу жумладан, ишлаб чиқаришни бошқаришда ахборот тизимлари комплексини жорий қилиш, молиявий-хўжалик фаолиятда ҳисобот юритишда дастурий маҳсулотлардан кенг фойдаланиш, шунингдек, технологик жараёнларни автоматлаштириш орқали уни жадал шакллантириш;
2020-2021 йилларда барча соғлиқни сақлаш муассасалари, мактаблар ва мактабгача таълим ташкилотларини, шунингдек, қишлоқлар ва маҳаллаларни юқори тезликдаги Интернет тармоғига улаш ҳамда алоқа хизматлари сифатини оширишни кўзда тутган ҳолда мамлакатнинг рақамли инфратузилмасини тўлиқ модернизация қилиш ва замонавий телекоммуникация хизматларидан барча ҳудудларда фойдаланиш имкониятини таъминлаш;
2022 йилга қадар электрон давлат хизматлари улушини 60 фоизгача етказишни назарда тутган ҳолда давлат ахборот тизимлари ва ресурсларини яратиш ҳамда интеграция қилиш, давлат маълумотлар базаларидаги



³⁴ https://lex.uz/docs/4800657
ахборотларни унификация қилиш, шунингдек, давлат хизматларини кўрсатиш тартиботларини оптималлаштириш ва тартибга солиш орқали электрон ҳукумат тизимини ривожлантириш;
дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва технологик майдончалар яратиш орқали “рақамли тадбиркорлик”ни ривожлантириш, 2023 йилга келиб ушбу соҳадаги хизматлар ҳажмини 3 бараварга ошириш ва уларнинг экспортини 100 миллион долларга етказиш;
таълим тизимининг барча босқичларида рақамли технологияларни кенг жорий этиш ва замонавий иқтисодиёт учун зарур бўлган рақамли билимларнинг даражасини ошириш, таълим инфратузилмасини такомиллаштириш, шунингдек, “Беш ташаббус” лойиҳасини амалга ошириш доирасида 2022 йилга қадар республиканинг барча ҳудудларида рақамли билимларга ўқитиш марказларини очиш.
Айни пайтда рақамли жамиятни шакллантириш жараёнлари фаоллашмоқда, янги имкониятлар яратилмоқда, улар ахборот-коммуникация технологияларидан (АКТ) фойдаланишнинг янги самараси билан ажралиб туради. Уларнинг тез тарқалиши қуйидагиларга олиб келади:

• 
  ҳисоблаш тезлигини ошиши билан бирга ҳисоблаш ва сақлаш харажатларининг сезиларли даражада пасайиши;
  
• 
  реал вақт режимида унинг тезлиги ва ўтказиш қобилиятининг кескин ошиши билан бир вақтда алоқа нархининг кескин пасайиши;
  
• 
  ахборотни рақамлаштириш ҳисобига, аммо харажатларнинг тегишли ўсишини ҳисобга олмаганда, аниқлик даражаси жуда катталиги.
  

Бундай шароитда шахснинг индивидуал қобилиятига, унинг кўп миқдордаги турли хил маълумотларни ўзлаштириш, инновацияларни яратиш ва жорий этиш қобилиятига катта аҳамият берилади. Шу сабабли, талабга эга бўлишни истаган ҳар бир ходимнинг малакасини ошириш жараёни доимий бўлиб, унга ўзига хос шахсий хусусиятларини яратишга (шакллантиришга) ва индивидуал ривожланиш йўлини таъминлайдиган норасмий машғулотларни тобора кўпроқ қўллашга имкон беради.
Рақамли аср истеъдодлар билан ишлаш борасида янги талаблар қўяди:

• 
  рақамли иқтисодиётда ишчи кучи келажагини тушуниш - келажакдаги ишчи кучи қандай кўринишга эга бўлади ва рақамли
  

инновацияларнинг жадал суръатларини ушлаб туриш учун муассасалар, ташкилотлар ва инсон кўникмаларини ўзгартиришни қандай тезлаштириш мумкин?

• 
  катта маълумотлар ва ахборотнинг махфийлиги - кўплаб саволларга жавоб топиш ва янги имкониятларни аниқлаш учун аниқ маълумотлардан реал вақтда қандай фойдаланиш мумкин?
  
• 
  янги рақамли моделлар - рақамлаштириш орқали қандай янги бизнес моделларини амалга ошириш мумкин бўлади? Янги технологиялар ва ижтимоий ҳамкорликнинг янги воситалари меҳнат унумдорлигига, истеъмолчилар талабига ва сиёсий сафарбарликка қандай таъсир қилади?
  
• 
  ижтимоий хулқ-атвор ва рақамли экспериментларнинг ҳаётимизга, шу жумладан аҳолининг сиёсий сафарбарлиги, истеъмолчилар талаби, маълумот алмашинуви, меҳнат унумдорлиги ва ҳаттоки биржа нархлари каби жиҳатларига таъсири.
  

Ўзбекистон Республикасида таълим соҳасини рақамли ўзгартириш аста-секин тегишли норматив ва илмий-услубий базани шакллантириш билан амалга оширилмоқда. Ўзбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясига кўра³⁵, (ПФ-5847-сон 08.10.2019) барча даражадаги таълим муассасаларига АКТнинг чуқур кириб бориши билан тавсифланган рақамли таълимнинг зарур инфратузилмаси яратилиши кўзда тутилган. Концепция вазифаларини амалга оширишнинг дастлабки босқичида рақамли таълим учун педагогик ва маъмурий кадрларни тайёрлашга, янги ўқув материаллари ва ўқув дастурларини яратишга қаратилган.
Таълим соҳасидаги рақамли технологиялар таълим мазмунини ишлаб чиқиш ва етказиш усулларини сезиларли даражада яхшилайди, аммо рақамли технологияларнинг кириб бориши мультипликатив самарага янги педагогик усулларни (геймификация, инвертер синф, реал жараёнлар симуляцияси, лойиҳаларни ўқитиш ва бошқалар) тарқалиши орқали эришилади.
Ўз позицияларини, айниқса, олий таълими соҳасида, аралаш таълим (blended learning) - масофадан ўқитишнинг кундузги ва синфдаги ўқиш билан уйғунлигини мустаҳкамлайди. Аралаш таълим асосан мураккаб касбий



³⁵ https://lex.uz/docs/4545884
кўникмаларни ўз ичига олган узоқ муддатли, кенг қамровли дастурлар учун хосдир. Аммо кўпгина таълим муассасаларида янги педагогик усулларни қўллаш иштиёқли ўқитувчилар туфайли алоҳида фанларда олиб борилмоқда.
Рақамли иқтисодиётда қобилиятли одамлар янги дунёда рақобатдош устунликка айланади. Юқори маълумотли, ижодий фикрлайдиган, қобилиятли рақамли мутахассисларни тайёрлашга эътибор қаратиш керак, оддий дастурчилар эса вақт ўтиши билан сунъий интеллект билан алмаштирилади.
Рақамли иқтисодиётни ваколатли кадрлар билан таъминлаш учун таълимнинг ҳар бир даражаси учун уларнинг муттасиллигини таъминлайдиган рақамли иқтисодиётнинг асосий ваколатларига қўйиладиган талабларни шакллантириш ва таълим тизимига киритиш керак (компетенция моделларини ҳисобга олган ҳолда):

• 
  барча мутахассисликлар ва таълим йўналишлари бўйича умумий, касбий ва қўшимча таълим тизимидаги барча талабалар учун;
  
• 
  таълимнинг барча даражалари учун рақамли иқтисодиётда ваколатларни шакллантириш талабларини ҳисобга олган ҳолда давлат таълим стандартларини янгилаш;
  
• 
  ўқув жараёнидан фойдаланиш учун таълимнинг барча даражаларида ўқув дастурларини янгилаш;
  
• 
  зарур компетенцияларни ривожлантириш ва ходимларнинг рақамли иқтисодиётини ривожлантиришдаги иштироки учун мотивация тизимларини яратиш.
  

Шундай қилиб, рақамли иқтисодиётни муваффақиятли ривожлантириш учун таълим ва кадрларни қайта тайёрлаш тизими иқтисодиётни рақамли давр талабларига жавоб берадиган мос келувчи истеъдодли мутахассислар билан таъминлаши, шунингдек, истеъдодлар билан ишлай оладиган мутахассислар тайёрлаши лозим.
АКТни ривожлантириш, инфратузилма, рақамли иқтисодиёт, янги технологиялар ва бизнес моделларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш, замонавий рақамли технологияларга асосланган компанияларнинг рақамли ўзгариши, рақамли иқтисодиёт соҳасидаги кадрлар салоҳиятини ривожлантириш ва таълим соҳаларида билимларни олиш, тўплаш ва узатиш,
ахборот хавфсизлиги ва бошқалар мақсадида рақамли иқтисодиёт соҳасида марказлар ташкил этиш зарур.
Уларнинг яратилишида бевосита иқтисодий самара берадиган инновацияларни яратиш ва ривожлантириш учун ўқув ва амалий фаолиятдаги илғор тажрибаларни бирлаштириш зарурияти ётади. Марказларини ташкил этишнинг асосий вазифаларидан бири хусусий ва давлат компаниялари, шунингдек илмий ва таълим ташкилотларининг иқтисодий фаолиятнинг турли соҳаларида инновацияларни яратиш, ишлаб чиқиш ва жорий этиш борасидаги саъй-ҳаракатларини бирлаштириш.
Компетенциялар маркази – бу алоҳида структура (структурали ёки виртуал бўлинма) бўлиб унинг асосий мақсади ташкилот ичида ахборот технологиялар соҳасида ютуқлар ва кўникмаларни мувофиқлаштириш ҳисобланади. Лойиҳалар ёки дастурларни қўллаб-қувватлаш учун ваколат марказлари ўзларининг билим омборлари ва фаолиятнинг турли соҳаларидаги ресурс марказлари сифатида ўз тажрибаларини тақдим этадилар. Агар компетенциялар маркази билимлар омбори бўлса, у маълумот манбаи бўлиб хизмат қилади, агар у ваколатнинг ресурс маркази бўлса, у маълумотларни бошқариш, компьютер тармоғини яратиш, ғояларни ишлаб чиқиш ва амалий дастурлар ёки бошқа ахборот маҳсулотларини яратиш билан шуғулланади.
Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, энг тез ривожланаётган компаниялар орасида рақамли таълим ечимлари ва технологиялари билан шуғулланадиган компаниялар бор.
Ҳозирги вақтда иқтисодиётда кенг кўламли ўзгаришлар юз бермоқда. Бу меҳнат бозорида талабни сақлаб қолиш учун доимий равишда ўзларининг иш жойларини ўзгартиришга кўникиши ва доимий равишда ўз малакаларини ошириб бориши керак бўлган ишчиларнинг ўзаро боғлиқлиги кескин ошиши билан тавсифланади.
Таълим тизимлари битирувчиларга нафақат техник ва касбий кўникмаларни уйғунлаштиришни, балки фанлараро лойиҳаларда ишлаш учун билимларни ҳам беришлари керак. Компаниялар корпоратив ўқитиш имкониятларини таклиф қилишлари ва ушбу соҳада тобора ортиб бораётган
ноаниқлик шароитида меҳнат бозорида юз бераётган ўзгаришларга мослашувчан жавоб беришлари керак.
Гарчи роботлар одамлар билан иш жойлари учун тобора кўпроқ рақобатлашаётган бўлса-да, технологиялар бизга янги имкониятлар яратмоқда. Одамлар ва компаниялар ишбилармонлик муҳитига мослашишлари керак, бунда технология, алоқа кўникмалари ва мослашувчанлик муваффақият калити ҳисобланади ва горизонтал бошқарув етакчиликнинг янги меъёри сифатида иерархик бошқарувнинг ўрнини босади.