Таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси

Назорат учун саволлар

1. 
   Ташкилотнинг инновацион муҳитига тавсиф беринг.
   
2. 
   Ўқув ташкилоти нима? У қандай кўникмаларга эга бўлади?
   
3. 
   Виртуал ва тармоқ ташкилотларининг ўхшашликлари ва фарқлари нимада?
   
4. 
   Инновацион муҳитда инсон ресурсларини бошқариш хусусиятлари нимада?
   
5. 
   Инсон ресурсларини инновацион бошқариш нима?
   
6. 
   Инсон ресурсларини бошқаришда асосий инновацион ёндашувларни айтиб беринг.
   
7. 
   Ташкилотда одамларни бошқариш соҳасида инновацион фаолият хусусиятлари нимада?
   
8. 
   Инсон ресурсларини бошқаришнинг инновацион усуллари нима?
   
9. 
   Инсон ресурсларини бошқариш турли соҳаларида инновацион технологиялар ва усулларнинг асосийларини санаб беринг.
   

12. боб. ИНСОН РЕСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШНИНГ ЭЛЕКТРОН ТИЗИМЛАРИ

1. 
   Инсон ресурсларини бошқариш тизимига автоматлаштирилган ва ахборот ҳамроҳлиги
   

XXI асрда жамиятнинг ривожланиш даражаси компьютерлашириш ва виртуаллаштириш даражасининг юқорилиги билан тавсифланади. Компьютер ва Интернет инсонларнинг шахсий ва ишбилармонлик ҳаётининг деярли барча соҳаларига кириб келди. Инсон ресурсларини бошқариш соҳасида автоматлаштирилган тизимлар ва электрон ресурслардан фойдаланиш бир қатор муҳим вазифаларни тезкор ва самарали, кам меҳнат ва вақт харажатлари билан ҳал қилишга имкон яратади, шунингдек, янги имкониятлар очиб беради:

1. 
   ташкилот мулкдорлари ва топ-менежерлар учун – бошқарув қарорлари қабул қилиш муддатини қисқартириш ва уларнинг ижросини назорат қилиш, харажатларни пасайтириш, ташкилотда иш унумдорлигини ошириш;
   
2. 
   персонал бўйича менежерлар учун – ушбу жараёнларни автоматлаштириш натижасида ички ва ташқи ҳисоботлар тузиш ва кадрлар иш юритиши бўйича ишлар меҳнат сиғимини сезиларли даражада пасайтириш, иш унумдорлигини ошириш, автоматлаштирилган назорат қўшимча имкониятлари ҳисобига интизомни кучайтириш.
   

Инсон ресурсларини бошқариш бўйича вазифаларни ҳал қилишда ахборот технологиялари қуйидаги афзалликларга эга:

1. 
   рекрутмент жараёнларини автоматлаштириш билан боғлиқ бўлган ташкилотнинг бизнес-жараёнларини жадаллаштириш;
   
2. 
   инсон ресурслари билан ишлашнинг кўплаб турларининг мураккаблигини камайтириш;
   
3. 
   кадрлар ишини индивидуаллаштириш;
   
4. 
   "масофадан" ишлайдиган ва мобил ходимлар ҳисобига ходимларнинг кенгайиши;
   
5. 
   ходимларнинг индивидуал профилларини шакллантириш;
   
6. 
   ҳар бир ходим учун иш ҳақи, даромад солиғи ва бошқалар тўғрисидаги маълумотларни топадиган "шахсий кабинет"ларни яратиш.
   

Айтиш мумкинки, сўнгги ўн йилликда HR-менежерлар иши шиддат билан виртуал ва мобил майдонга кириб бормокда, бу ташкилотнинг инсон ресурсларини бошқариш жараёнини ривожлантириш учун янги IT- технологиялар пайдо бўлиши билан асосланади. Уларнинг орасида GoRecruit (номзодни ижтимоий тармоқлар маълумотлри асосида баҳолаш), JungleJobs (компаниялар бўш иш ўринларини эълон қилади, уларни ёпиш учун ўнлаб рекрутерлар мусобақалашади), Stafory (JungleJobs билан ўхшаш), VCV.RU (номзодларни видео сараш сервиси) ва бошқа сервислар алоҳида ажралиб туради.
Ахборот ресурслари ва манбаларини қўллашга асосланган ИРБнинг асосий технологиялари орасида қуйидагиларни айтиб ўтиш мумкин:

1. 
   одатий вазифаларни ҳал қилиш учун онлайн ўзаро алоқалар (Skype орқали суҳбат, электрон анкета бланклари тўлдириш, шахсий ҳужжатларнинг электрон нусхаларини намойиш этиш, масофадан ўқитиш ва ҳ.к.);
   
2. 
   статистик маълумотларни ҳисобга олиш ва назорат қилиш учун маълумотлар базасини яратиш (меҳнат интизоми, инсон ресурслари таркиби ва сифати динамикаси ва бошқалар);
   
3. 
   узоқдаги бўлинмаларда ишлайдиган ходимлар иштирокида видеоконференциялар ва вебинарларни ўтказиш;
   
4. 
   муҳим маълумотларни (янгиликларни) ходимларнинг шахсий электрон почтасига тарқатиш;
   
5. 
   тезкор равишда маълумот тўплаш учун ички тармоқнинг (Интранет) интерфаол дастурларини ишлаб чиқиш, муҳим муаммоларни муҳокама қилишда ходимларнинг иштирокини ривожлантириш.
   

Хорижий ташкилотларда кенг тарқалган видеоинтервью технологиясини батафсилроқ кўриб чиқамиз. Видеоинтервью сервиси HR- менежер томонидан виртуал маконда олдиндан берилган саволларга номзодларнинг жавобларини онлайн ёзиб олишни ифодалайди. Бундай воситалар чет элда аллақачон оммалашган: Нидерландияда ушбу сервис interactly деб аталади, Ҳиндистонда - JetHR, Финляндияда - Recruitby.net, АҚШ да - SparkHire, Ирландияда -Sonru ва бошқалар.
Видео хизматни яратиш ғояси кино соҳасидан келиб чиққан: продюcерлар ва режиссёрларнинг масофадан танлаш имкониятларидан фойдаланган ҳолда актёрларни видео танловини ўтказиш, шу билан кастингларда қатнашиш ва ўзларини танитиш имкониятига эга бўлган актёрлар. Кейинги қадам хизматни ишлаб чиқилган видео-резюме формати орқали инсон ресурсларини бошқариш амалиётига ўтиш эди, бунда ариза берувчи ташкилот веб-сайтидан фойдаланиб, ўзининг видео мавҳумини ёзиб олади ва компания бўш иш учун энг муносиб номзодни танлайди. Бироқ, уни ишлатиш тажрибаси янги ғоянинг пайдо бўлиши бўлиб хизмат қилган ушбу ресурсни такомиллаштириш зарурлигини кўрсатди ва видео резюме форматидан видео интервю форматига ўтилди. Ҳозирги вақтда иш берувчи номзодларнинг видео танлов хизматидан фойдаланиб, тизимдаги ўзига хос саволларни, муҳим ва зарур деб ҳисоблаган жавобларини сўрайди ва вакансия номзоди ўз навбатида уларга жавобларни видео форматида ёзади. Шуни таъкидлаш керакки, номзоднинг видео-суҳбат пайтида суҳбатдошни сўраши мумкин бўлган саволларни билиш имконияти йўқ ва у уларни тайёрлаш учун қўшимча вақтга эга эмас. Кўпгина мурожаат этувчилар аллақачон видео интервью хизматининг афзалликларини ҳис қилиш ва таҳлил қилишга муваффақ бўлишди. Видео ёзувлар орқали номзодлар ўзларининг индивидуаллигини намойиш этишлари мумкин.
Умуман олганда, видеоинтервью ва Skype-интервmюларини ўтказиш амалиёти янги йўналиш ва HR технологиясидир, улардан фойдаланиш замонавий ёллаш имкониятларини кенгайтиради.
Шунингдек, инсон ресурсларини бошқариш учун иш оқимини автоматлаштириш тўғрисида тўхталиб ўтиш керак, чунки бу соҳада дастлаб ривожлана бошлаган ва ҳозир деярли барча ташкилотлар ишга қабул қилиш, бошқа жойга ўтказиш, таътил ва ҳоказолар ҳақида буйруқлар учун маълум дастурий маҳсулотлардан фойдаланмоқдалар.
Кадрларни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизими ходимларнинг ҳисобини юритишга, буйруқларни чиқариш ва рўйхатдан ўтказишга, таътилнинг таъминланишини кузатишга, турли хил таҳлилий маълумотларни олишга ва бошқа кўплаб вазифаларни ҳал қилишга имкон беради. Ушбу дастурлар нафақат меҳнат ресурсларини самарали тақсимлашга ва капитални бошқаришга ёрдам беради, балки ходимлар ҳам корпоратив, ҳам шахсий характердаги маълумотларни олишлари мумкин бўлган манбадир.
Дастлаб, иш ҳақи дастурлари асосида ходимларни бошқариш тизимлари ишлаб чиқилган. Келгусида ушбу дастурларнинг функционал имкониятлари сезиларли даражада кенгайди, бу анъанавий "кадрлар бўлими" ишини сифат жиҳатидан ўзгартириш зарурати ва натижада бу билан боғлиқ бўлган ахборот оқимини бошқариш воситаларини такомиллаштириш зарурати билан боғлиқ. Шу муносабат билан автоматлаштирилган тизимларни ишлаб чиқувчилар инсон ресурсларини бошқариш дастурий маҳсулотларини ишлаб чиқишга кўпроқ эътибор қаратишлари ва керакли функцияларни ташкилотдаги одамларни бошқаришнинг ягона ахборот тизимига киритиш йўлларини излашлари керак.
Ҳозирги пайтда инсон ресурсларини бошқариш бўйича дастурий маҳсулотлар қуйидагиларга имкон беради:

1. 
   тезкор таҳлилий маълумотларни олиш ва бошқарув қарорларини қабул қилиш;
   
2. 
   кадрларни бошқариш бўйича бизнес-жараёнларини ташкил қилиш, бухгалтерия тизимига бир хил маълумотларнинг такроран киритилишини истисно қилиш ва ташкилотнинг турли хизматлари ходимларининг кундалик ишларини оптималлаштириш;
   
3. 
   ташкилот ходимлари билан боғлиқ бўлган барча маълумотларни самарали ҳисобга олишни ташкил этиш ва шу билан харажатларни таҳлил қилиш ва режалаштириш учун замин яратиш;
   
4. 
   қонун ҳужжатларига мувофиқ ҳисоботларни юритиш ва солиқ органларининг молиявий санктсиялари хавфини минималлаштириш.
   

Ахборот технологиялари бозори инсон ресурсларини бошқаришнинг долзарб муаммоларини ҳал қилиш ва турли даражадаги ташкилий ривожланиш даражаларига ва бизнеснинг турли йўналишларига эга компанияларда бизнес жараёнларини оптималлаштириш учун дастурий маҳсулотларнинг кенг танловини таклиф этади. Хозирги кунда инсон
ресурсларини бошқаришнинг барча вазифаларини қамраб оладиган мураккаб дастурлар ва юқори ихтисослашган ечимлар каби жуда кўп тизим мавжуд.
Forrester Research³⁸ таҳлилчиларининг баҳоларига кўра, инсон ресурсларини бошқариш ахборот тизимлари (HRM-тизимлар) жаҳон бозорининг ўсиш суръати якин вақтларда 9%дан сал камни ташкил қилади, бу эса йиллик 3-4% суръатда ўсадиган ERP-қарорлар бозоридан баланддир. AMR Research³⁹ компанияси тадқиқотчиларининг таъкидлашича, ИСБ ахборот тизимлари бозори саноат амалий дастурлари бозоридан 2 баравар тезроқ ўсади, уларнинг башорат қилишича, 10 млрд долларлик чегара 5 йил ичида босиб ўтилади. Дунёдаги энг йирик HRM-тизимлар таъминотчилари - Oracle, SAP, SumTotal, Infor (Lawson), Saba, Cornerstone, Kenexa (IBM) ҳисобланади. Бу еттилик глобал бозорнинг ярмини эгаллайди.
Мамлакатимизда кадрлар ҳисоби ва инсон ресурсларини идора қилиш аксарият ташкилотларда автоматлаштирилмаган. Асосан хорижий команияларда хисобига, жумладан «LUKOIL» нефть компанияси Huawei Technologies Co. Ltd, Coca-Сola компанияси, "Янгуан Корпорейшн" компанияси, «FE CNPC Silk Road Group LLC» компанияси, «Nestle» компаниялари ва б.ш фаолиятида инсон ресурсларини бошқаришни автоматлаштирилган жихатларини кўришимиз мумкин. Персонал танлаш, имтиёзлар ва компенсациялар ҳисоблаш, HR-таҳлил, персонални мослаштириш ва ривожлантириш ички коммуникацияларни автоматлаштириш ҳали етари даражада тарқалмаган. Компанияларнинг 15%ида эса барча HR-жараёнлар қўлда бажарилади (13.1-расм).






³⁸ https:go.forrester.com.
³⁹ https: amr-research.com/en.