Ta`lim vazirligi

Mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilash, mehnat unumdorligini 
oshirish yo‘llari 
Respublika qishloq xo‘jaligidagi mavjud bo‘lgan mehnat resurslaridan yil 
davomida to‘liq va samarali foydalanish natijasida ularning mehnatlari 
unumdorligini kelajakda yuksaltirish yeng muhim muammolardan biri hisoblanadi. 
Uni muvaffaqiyatli hal etish keng miqyosda tashkiliy, iqtisodiy hamda ijtimoiy 
tadbirlarni amalga oshirishni taqozo yetadi. 
Dastavval qishloq hududlarida, jumladan, qishloq xo‘jalik korxonalarida 
mavjud bo‘lgan mehnat resurslarining real miqdorini aniqlash lozim. Shu bilan 
birga aholining mutlaq (absolyut) o‘sishini e’tiborga olgan holda mehnat 
resurslarining ko‘payish yoki kamayish jarayonini aniqlash kerak. Mehnat qilish 
qobiliyatiga ega bo‘lgan aholining harakatini ham hisobga olish zarur. 
Shundan so‘ng qishloq xo‘jaligida mavjud bo‘lgan ish joylarining hozirgi 
hamda istiqboldagi sonini real aniqlashga alohida e’tibor berish kerak. 
Shularga asoslangan holda mehnat balansi ishlab chiqilishi zarur. 
Yuqoridagilarga asoslanib, mehnat resurslarining ish bilan ta’minlanganlik 
darajas, shu orqali qishloq hududlarida (korxonalarda, tarmoqlarda) mavjud 
bo‘lgan mehnat resurslarining ish bilan ta’minlanganlik darajasi aniqlanadi. Uning 
darajasi birga yaqin bo‘lsa yaxshi, Aks holda mehnat resurslarini ish bilan 
ta’minlash chora-tadbirlari asoslangan holda ishlab chiqilishi kerak. Buning uchun 
qishloq xo‘jalik korxonalari xo‘jalik ichida yangi ish joylarini tashkil etish 
imkoniyatlarini rejalashtiradi. Yangi yerlarni o‘zlashtirish, qurilishni, ta’mirlashni, 
mahsulotlarni qayta ishlashni (o‘simchilik, chorvachilik), xalq iste’moli tovarlari 
ishlab chiqarishni, xizmat ko‘rsatish sohalarini tashkil etish va rivojlantirish bilan 
bog‘liq bo‘lgan tadbirlarni belgilab, ularning hal etilishini ta’minlashga harakat 
qilinadi. Bu masalalar respublika byudjeti hisobidan amalga oshirilishini ham 
e’tiborga olish lozim. 
Mehnat resurslaridan foydalanishni rivojlantirish maqsadida ularni takror 
ishlab chiqarish jarayonlarini, ya’ni malakalarini oshirish, tayyorlash va qayta 
tayyorlash tadbirlarini ham belgilab olib, amalga oshirilishiga e’tibor berish zarur. 
Korxonalarda mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan fuqarolar mehnat 
unumdorligi darajasini yuksaltirishga hozirgi davrda alohida e’tibor berish lozim. 
Bu masalaning hal etilishida yeng ta’sirchan omil moddiy manfaatdorlik 
hisoblanadi. Darhaqiqat, bozor iqtisodiyoti sharoitida kim yaxshi, sifatli ishlasa, 
ko‘p haq oladi. Shunday ekan, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida ham yaxshi, 

---

samarali mehnat qilayotgan ishchi-xizmatchi mehnatiga yarasha ko‘proq haq olishi 
lozim. Shunda u rag‘batlantirilgan hisoblanadi. Shu bilan birga mehnatkashlarni 
moddiy hamda ma’naviy rag‘batlantirishni amalga oshirishni ta’minlash kerak. 
Yeng avvalo, mehnatlari natijalarini e’tiborga olgan holda mukofotlash, turli 
xildagi unvonlarni berish lozim. Bu unvonlar ham ma’lum darajada fuqarolarni 
mablag‘lar bilan ta’minlaydi. Jumladan, Respublikada xizmat ko‘rsatgan 
iktisodchi, agronom, irrigator unvolarini olganlarning asosiy ish haqlariga yeng 
kam oylikning 60 foizi miqdorida ustama beriladi. Demak, ma’naviy 
rag‘batlantirish ham ayrim hollarda moddiylashadi. 
Qishloq 
xo‘jaligidagi 
mehnat 
jarayonlarini 
mexanizasiyalashtirish, 
avtomatlashtirish, 
elektrlashtirish 
natijasida 
sarflanayotgan 
mehnatning 
unumdorligi oshishini ta’minlash mumkin. Buning uchun xo‘jaliklar ixtiyoridagi 
barcha mashinalar, traktorlarning ishga yaroqliligini oshirish hamda ulardan yil 
davomida to‘liq foydalanishga erishish tadbirlarini shakllantirish lozim. Yeng 
avvalo, ularni malakali kadrlar, ta’mirlash ustaxonalari bilan ta’minlash kerak. 
Xo‘jaliklarning ishlab chiqarish resurslari bilan ta’minlanganligini ham talab 
darajasiga yetkazish zarur. Buning uchun esa moliyaviy resurslar bilan ta’minlash 
choralarini aniqlab, ularning bajarilishini ta’minlash kerak. 
Demak, qishloq xo‘jaligida mehnat resurslaridan yil davomida to‘liq va 
samarali foydalanish hamda ularning mehnatlari unumdorligini oshirish uchun 
quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishini ta’minlash maqsadga muvofiqdir: 
- tarmoqning rivojlanishini e’tiborga olgan holda qo‘shimcha ish joylarini 
tashkil etish; 
- tarmoqning ishlab chiqarish tarkibini takomillashtirish va moddiy-texnika 
ta’minotini yuksaltirish; 
- qishloq xo‘jaligiga yangi texnikalarni, samarali texnologiyalarni izchillik 
bilan tatbiq etish; 
- qishloqda tadbirkorlik shakllarini rivojlantirish; 
- qishloqda ishlash va yashash uchun barcha sharoitlarni yaratish; 
- mehnatni tashkil etishning samarali turlarini tashkil etish va rivojlantirish; 
- kadrlarni tayyorlash, malakalarini oshirish, ularni moddiy, ma’naviy 
rag‘batlantirishni takomillashtirish va boshqalar. 
Bu kabi chora-tadbirlarning qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishiga joriy etilishi 
tarmoqdagi mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilab, mehnat unumdorligi 
oshishiga ijobiy ta’sir yetadi. 

---

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2006 yillarda fermer 
xo‘jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida»gi Farmoni, Respublika 
Vazirlar Mahkamasining «2005-2007 yillarda fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish 
to‘g‘risida» gi qarorlarini bajarish maqsadida Respublikada faoliyat ko‘rsatayotgan 
«Biznes maktablari»da faoliyat ko‘rsatayotgan fermer xo‘jaliklarining bilimini 
oshirish bo‘yicha yangidan tashkil etilayotgan fermer xo‘jaliklarining rahbarlarini 
tayyorlash uchun 2004 yilda mahsus o‘quv kurslari tashkil etildi. Bu kurslarda yiik 
olimlar, tajribali mutaxassislar qatnashib, fermerlarni tayyorlashga o‘z hissalarini 
qo‘shmoqdalar. Shu kurslarda fermerchilik faoliyatidagi barcha masalalar 
o‘rgatilmoqda. Bu hol albatta, fermerlarni bilimlarini, malakalarini yuksalishini 
ta’minlaydi. Lekin ayrim hollarda o‘qishda qatnashayotgan fermerlarda loqaydlik, 
e’tiborsizlik, mas’uliyasizlik hollari yuz bermoqda. Shuning uchun bo‘lajak 
fermerlarni tanlashda shu masalalarga katta e’tibor berish zarur deb hisoblaymiz.