Таълим вазирлиги

2—§. XII Жадвал қонуни бўйича ворислик 
XII жадвал қонунига биноан марҳумнинг фуқаролик ворислари жумласи 
уч навбат асосида ташкил топган. 
Биринчи навбатдаги ворисларига мархумнинг болалари, эри ёки хотини, 
вафот этган болаларидан қолган неваралари, ўғил ёки қиз —фарзанд қилиб 
олинганлари, агар невараларига, яъни вафот этган фарзандининг барча ўғил 
ва қизларига, яъни бутун оиласига, марҳум ўлган тақдирда уларнинг отаси 
ёки онаси тирик бўлганда бошқа ворислар қаторида тенг асосда олиши лозим 
бўлган мерос хиссаси уларга қоддирилади ва бу ҳиссани барча оила аъзолари 
бўлиб олиши мумкин бўлган. 
Бу муносабатда та^у^им этиш ҳуқуқи қўлланилган. Тақдим этиш ҳуқуқи 
деганда, мерос очилган кунга қадар вафот этган ворис ҳуқуқларининг бошқа 
шахсларга ўтиши тушунилган. 
Иккинчи навбатдаги ворисларга агар ўзининг болалари, ота —онаси ёки 
болаларининг болалари, яъни неваралари ва фарзандликка олинган болалари 

---

бўлмаган тақдирда агнатлар киритилган, яъни вафот этган шахснинг ака —
укалари, опа — сингилл.ари, онаси ва яқинлари, агар улар ҳам бўлмаса, 
бундай вақтда узоқроқ бўлган агнат қариндошлари чақирилган. 
Учинчи навбатдаги ворисларга тўлиқ асосда тушунча берилмаган ва тез 
орада бу навбатдаги ворислик муносабатлари қўлланилмай қолган. 
Қонун асосидаги ворислик асосан агнатлар оиласига мўлжалланган 
бўлганлиги учун преторлар ўз эдиктлари орқали қон — қариндошлик 
муносабатларини яқинлаштиришни ўз олдига мақсад қилиб қўйди ва унга 
эришишга муваффақ бўлиб, тез орада агнатлар қавм — қариндошлари ўрнига 
қон — қариндошлик билан боғлиқ бўлган когнатлар кириб келдилар. 
3~§. Преторлар ҳуқуқи бўйича ворислик 
Преторлик ҳуқуқининг моҳияти шундан иборатки, улар ворислик 
муносабатларидаги агнатлар қавм — қариндошларининг ўрнига қон — 
қариндошлик билан боғлиқ бўлган когнатлар ворислик муносабатларини 
келтириб чиқарди. 
Преторлар ўз эдиктларида ворислик муносабатларини 4 та навбатга 
бўлиб ўрганганлар. 
Лекин баъзи адабиётларда преторлик ҳуқуқи бўйича ворисликни 7 та 
навбатга бўлганлар
1
. Умуман ворислик 7 қисмга бўлинган бўлса ҳам, аммо 
йазмуни жиҳатидан 4 та навбатдаги ворислик билан тенглашади. 
Биринчи навбатдаги — ворисларга вафот этган шахснинг тўғри чизиқ 
бўйича боғлиқ бўлган болалари, ҳамда ўз болаларига тенглаштирилган барча 
шахслар, ҳамда эмансипация асосида озод бўлган ва фарзандликка берилган 
болалари, лекин улар вафот этган шахснинг ўлимига қадар ўз хўжайинидан 
озод бўлган шахслар бўлиб ҳисобланган. 
Демак, Рим ҳуқуқида биринчи бўлиб агнатлар қавм — қариндошлари 
билан когнатлар қавм — қариндошларининг аралашиб кетиши юзага келди. 
Иккинчи навбатдаги ворислар фуқаролик ворислари (шз сМ1е) ни тўлиқ 
асосда қабул қилиб олган, яъни асосан агнатлар ворислик муносабатларидан 
ташкил топган. 
Учинчи навбатдаги ворисларга когнатлар етти пушти (етгита авлоди 
билан боғлиқ бўлган) қон — қариндошлар киритилган. 
Тўртинчи навбатдаги ворисларга асосан патроннинг оиласи, болалари 
ҳамда кейинги навбатларда патроннинг қавм — қариндошлари ҳам ворислар 
(мерос олувчилар) бўлиб ҳисобланганлар.